Βασικές έννοιες ανθρωπογεωγραφίας
Εισαγωγή
Όπως θυμάστε ασχοληθήκαμε αρκετά με την οικονομική παγκοσμιοποίηση καιτο πως οι αλλαγές που σημειώνονται από το 1970 φέρνουν την ‘γέννηση’ τουπαγκοσμίου μέσα στο εθνικό. Σύμφωνα με τη θεωρία δικτύων από τους τόπουςστις ροές.
Σήμερα θα μιλήσουμε για τις πόλεις, τις παγκόσμιες ή δια-εθνικές πόλεις, τιςκοσμοπόλεις και τις συνδέσεις μεταξύ των πόλεων στο πλαίσιο τηςπαγκοσμιοποίησης (όχι μόνο της οικονομικής αλλά και άλλωνπαγκοσμιοποιήσεων- η παγκοσμιοποίηση των μεταναστευτικών ροών)
Οι πόλεις ως ‘κόμβοι’ μέσα από τους οποίους διέρχονται οι ροές. Το παγκόσμιοοικονομικό σύστημα ως ροές αλλά όχι μόνο.
Από τη βιομηχανική επανάσταση στον καπιταλισμό ως αστικό σύστημα.Καπιταλισμός και πόλεις. Από εθνικό καπιταλισμό και εθνικές μητροπόλεις σεπαγκόσμιο καπιταλισμό και παγκόσμιες πόλεις. Παγκόσμια κυκλοφορία ροών.
Θα αρχίσουμε από ορισμένες από τις ‘πρώτες’ πόλεις και θα καταλήξουμε στιςπαγκόσμιες ή διαεθνικές πόλεις και το ρόλο των πόλεων στο πλαίσιο τηςευρύτερης παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου, εργασίας, ιδεών, πληροφορίαςκτλ.
Grand theft auto: η πόλη τηςπαραβατικότητας
Η πόλη στον κινηματογράφο
Υπήρξε ποτέ η Αθήνα παγκόσμια ή δια-εθνική πόλη; Ανάλογα σε ποιεςροές αναφερόμαστε.
Η πόλη: τι είναι πόλη;
Πρώτες δημιουργίες πόλεων συντελέστηκαν πριν χιλιάδες χρόνια στηΜεσοποταμία όπου παρουσιάστηκαν και οι πρώτες οικιστικέςαναπτύξεις
Ανθρωπότητα και άστυ: Οι άνθρωποι δημιούργησαν τις πόλεις από τηνένωση των χωριών (Αριστοτέλης, Πολιτικά) για την κάλυψη τωναναγκών τους. Η αγροτική παραγωγή στα σύνορα της πόλης, η πόληορίζει την περιοχή γύρω της και την ελέγχει.
Η εμφάνιση της ελληνικής πόλης-κράτους.
Επίσης να θυμόμαστε ότι πέρα από την πόλη υπήρχε και η κοσμόπολη.Και αυτή είναι μια αρχαίο-ελληνική κατασκευή.
Η πόλη-κράτος και η γέννηση της πολιτειακήςφιλοσοφίας: Ανθρωπογεωγραφία ως πολιτικήγεωγραφία
Το θέατρο προηγείται της δημοκρατίας κατά μια γενιά ή τριάντα περίπου χρόνια. Το θέατρο τουΔιονύσου και η δημιουργία του πρώτου δημοσίου χώρου και της έννοιας του συλλογικού ενδιαφέροντοςκαι του «κοινού». Όταν ο Θέσπης απευθύνεται στο κοινό δημιουργεί την πρώτη συλλογικότητα. Στησυνέχεια η συλλογικότητα αυτή μεταφέρεται στην Πνύκα και αργότερα πίσω στο θέατρο του Διονύσου.Το θέατρο του Διονύσου μεταφέρεται (μεταφορικά μιλώντας πάντα) στην Πνύκα και γεννιέται η άμεσηδημοκρατία.
Η έννοια του βουλόμενου και της άμεσης δημοκρατίας; Τι είδους δημοκρατία ήταν αυτή; Δούλοι,γυναίκες, μέτοικοι εκτός των «κοινών». Η αθηναϊκή δημοκρατία ως αθηναϊκός ιμπεριαλισμός, δύναμη,εξουσία. Μια διαφορετική ανάγνωση της τότε πόλης μας.
Πόλη, πολιτεία, πολίτης. Το σύνταγμα της Αθήνας. Η αθηναϊκή φιλοσοφία αναπτύχθηκε σχεδόν 100χρόνια αργότερα. Ο Αριστοτέλης ως ένας από τους πρώτους πολιτικούς φιλόσοφους και δάσκαλος τηςσυγκριτικής πολιτικής επιστήμης καταγράφει και συγκρίνει τα διαφορά συντάγματα των ελληνικώνπόλεων (Αριστοτέλης Πολιτικά και Νικομάχεια Ηθική).
Πλάτων: Βασικό πολιτικό έργο του η Πολιτεία. Εκεί φέρεται κατά της θεατροκρατίας και τηςδημοκρατίας της μάζας. Η αριστοκρατία του πνεύματος και οι φιλόσοφοι-βασιλιάδες. Οι τεχνίτες, οιφρουροί και οι φιλόσοφοι. Δεν κυβερνάς για προσωπικό όφελος και γι αυτό χρειάζεσαι ιδιαίτερηεκπαίδευση.
Αριστοτέλης: η ηθική του ατόμου και η ηθική της πολιτείας (Νικομάχεια Ηθική). Η ηθική του ατόμουπροάγει την ηθική της πολιτείας και η ηθική της πολιτείας ανταμείβει την ηθική του ατόμου. Η ηθικήκαι η ευδαιμονία των ατόμων ολοκληρώνεται μέσα στην πολιτεία. Ζωή εναντίον βίου, ο βίος ως μιαηθικά διαμορφωμένη ζωή. Αυτές δεν είναι θεωρίες πόλεων; Ναι, αυτές είναι πολιτειακές θεωρίες πουβγήκαν από τις πόλεις, η πολιτική φιλοσοφία και η πολιτική είναι γέννημα της πόλης.
Πόλη και Κοσμόπολη
Από την πόλη-κράτος στην κοσμόπολη
Οι κυνικοί (Αντισθένης) και η γέννηση της έννοιας τουκοσμοπολιτισμού.
Όταν ρώτησαν το Διογένη το Σίνωπα από ποια πόλη είναι, αυτός είπεείμαι «κοσμοπολιτής» δεν είμαι από καμία πόλη. Η γέννηση τουκοσμοπολίτη ή πολίτη του κόσμου.
Ο μέγας Αλέξανδρος και οι ελληνιστικοί χρόνοι, μια βίαιη αλλαγή.
Οι Στωικοί ως συνέχεια των κυνικών και η έννοια του κοσμοπολιτισμού.Η δημιουργία μιας ηθικής που επεκτείνεται των στενών γεωγραφικώνορίων της πόλης.
Η ηθική, η φύση και η λογική ως βασικές έννοιες των στωικώνφιλοσόφων (Επίκτητος, Σενέκας, Μάρκος Αυρήλιος). Ορισμένες απότις βασικές ιδέες των στωικών: Κάνε το καλύτερο στο μικρό σου κύκλο(τοπικό) και με αυτόν τον τρόπο βοηθάς τον κόσμο ( κάτι σαν τοσύνθημα της παγκοσμιοποίησης: act locally think globally). Πάντα δίνετον καλύτερο σου εαυτό χωρίς να σκέφτεσαι το αποτέλεσμα.
Οι Στωικοί ως οι πρώιμοι φιλόσοφοι της παγκοσμιοποίησης;
Κλασσικές κοιν. θεωρίες πόλεων
Marx and Engels (The Conditions of the English working classes, The Capital): Οι πόλεις,η βιομηχανοποίηση και η μετάβαση από τις επιμέρους ομάδες στη διαμόρφωση τηςταξικής συνείδησης. Η πόλη ως χώρος οικονομικής ανισότητας και ταξικής πάλης. Hκοινωνιολογία γεννιέται στις πόλεις ή από τις βιομηχανικές πόλεις (Ο Ένγκελς γράφει γιατο Μάντσεστερ και ο Μαρξ ζει στο Λονδίνο)
Durkheim (1858-1917): Η κοινωνική δομή της πόλης και η δημιουργία της κοινωνικήςαλληλεγγύης ως αποτέλεσμα της ζωής στην πόλη. Η οργανική αλληλεγγύη ωςαποτέλεσμα της αλληλεξάρτησης μας παρότι των τεράστιων διαφορών μας. Αν κάνουναπεργίες τα ασθενοφόρα δεν μπορείς να πας στο νοσοκομείο. Σημαντική ιδέα σε σχέση μετην πόλη, όλοι μας αλληλεξαρτόμαστε
Georg Simmel: Metropolis and Mental life(1858-1918). Η πόλη ως ένα ερέθισμα στονευρικό μας σύστημα. Η ανωνυμία, η αποξένωση, η ελευθερία, η απάθεια και το μπλαζέύφος σε σχέση με αυτά που συναντάμε στην πόλη καθημερινά. Η πόλη ως τρόπος ζωής
Walter Benjamin: ο Charles Baudelaire και η έννοια του ‘flaneur’, αυτός που νωχελικάπερπατάει στην πόλη για να τη βιώσει με τις αισθήσεις του. Η δημιουργία των πρώτωνεμπορικών κέντρων στο Παρίσι. Η πόλη και οι διαφορετικές αναγνώσεις της και τανοήματα της.
The condition of the working classin England
Das Kapital
Αστική Κοινωνιολογία και η σχολή του Σικάγου
Η γέννηση και ανάπτυξη της αστικής κοινωνιολογίας από τη Σχολή τουΣικάγου (Robert Park και οι μαθητές του). Η πόλη ως ένα εργαστήριομελέτης. Το Σικάγο ως μια κατεξοχήν πόλη της μετανάστευσης, πολύ-πολιτισμικότητας και αλλαγής.
Η πόλη ως ένα ζωντανός οργανισμός και η θεωρία της οικολογικήςδιαδοχής (συμβίωσης, ανταγωνισμού κτλ.). Η θεωρία των ομόκεντρωνκύκλων-ζωνών. Η αστική ένταξη ως μια διαδικασία μετάβασης από τις«ζώνες αλλαγής» στα προάστια.
Η μεταφορά της πόλης ως οργανισμού που αλλάζει παραμένειεπίκαιρη. Η εξερεύνηση του πως αυτή αλλάζει μετασχηματίζεται,αναζωογονείται, ανακατασκευάζεται.
Η πόλη δεν είναι μόνο τα κτίρια, το κτιστό περιβάλλον η πόλη είναι μιανοητική κατάσταση είναι κάτι το όποιο κουβαλάμε μέσα στο κεφάλι μας.
Η πόλη ως ομόκεντροι κύκλοι-Burges
Η πόλη της πληροφορίας/ η πόλη των ροών
Manuel Castels και η τριλογία του. Ειδικότερα το βιβλίοτου με τίτλο ‘The Informational City’ όπου μιλά για τηγέννηση της πόλης της πληροφορίας και όχι των δομώνή υποδομών. Το δίκτυο και ο εαυτός, η οριζόντιαπληροφορία και η κατασκευή ταυτότητας.
Η πόλη ως ροές. Από την πολιτική οικονομία τωνπόλεων σε κάτι πιο αέναο.
Οι πόλεις ως βασικοί κόμβοι σε σχέση με τις ροές τηςπαγκοσμιοποίησης. Bruno Latour και η θεωρίαχρήστη/ δικτύου: ο χρήστης είναι το δίκτυο. Το δίκτυοπεριλαμβάνει υλικά και ανθρώπινα στοιχεία. Τα δίκτυαυπάρχουν σε μια κατάσταση αέναης μεταβολής καιαλλαγής. Αυτό το οποίο είναι ανθρώπινο είναι καιτεχνικό-υλικό και το αντίστροφο. Ίσως ένα καλόςτρόπος να δούμε την παγκοσμιοποίηση.
Για τι είδη ροών μιλάμε όμως στο πλαίσιο τηςπαγκοσμιοποίησης;
Castels/τριλογία
Μήπως όμως η παγκοσμιοποίηση είναι κάτι πιο περίπλοκο, πέραν τηςοικονομικής ανάλυσης;
Arjun Appadurai (1990) ‘Disjuncture and difference in the globalcultural economy’
Ένας ανθρωπολόγος μας μιλάει για το χάος των ροών πουσυνδέονται με την παγκοσμιοποίηση.
Η παγκόσμια πολιτισμική οικονομία πρέπει να γίνει αντιληπτή ωςχαώδης, περίπλοκη, ασύμμετρη που δεν μπορεί να γίνεικατανοητή μέσω των παραδειγμάτων κέντρου-περιφέρειας.
Μη σύνδεση μεταξύ οικονομίας, πολιτισμού και πολιτικής
Παγκόσμιες ροές: εθνοτικά τοπία, μηντιακά τοπία,χρηματοοικονομικά τοπία, τεχνολογικά τοπία, ιδεολογικά τοπία.
Όλα αυτά τα τοπία μπορούν να ειδωθούν από διαφορετικέςπλευρές και δεν είναι αντικειμενικά. Όλα αυτά τα τοπία είναι ενμέρει ‘φανταστικά’ αλλά και ‘αληθινά’
Η φαντασιακή πλευρά της παγκοσμιοποίησης
Άνθρωποι, εικόνες, ιδέες, χρήματα, μηχανήματα κυκλοφορούνπολύ γρήγορα και με πολύ περίπλοκους τρόπους
Δύο οπτικές να διαβάσουμε την πόλη, δυοδιαφορετικές γωνίες ανάλυσης
Η πόλη από ψηλά: Ανεβαίνουμε στο Λυκαβηττό και βλέπουμε τηνΑθήνα, η οπτική της πολιτικής οικονομίας των πόλεων ή τουοικονομικού ντετερμινισμού. Η ανάλυση των πόλεων μέσα από τηνπολιτική οικονομία. Κεφάλαιο, κυβέρνηση, συνασπισμοί δυνάμεων (σεσχέση με την πολιτική οικονομία των πόλεων δες David Harvey, SharonZukin).
Η πόλη από κάτω: πως βιώνεται η πόλη στο επίπεδο του δρόμου; Απότις στρατηγικές του κεφαλαίου και της πολίτικης εξουσίας στις τακτικέςτων ατόμων και των διαφορετικών χρήσεων των πόλεων (δες Michel deCerteau). Διαφορετική ανάλυση, η ανάλυση των ανθρώπων,εθνογραφία. Η οικοδόμηση της ζωής στο επίπεδο του δρόμου. Hμεταμοντέρνα/ περίπλοκη ανάλυση των πόλεων.
Δυο διαφορετικές μεθοδολογίες
Δίκτυα πόλεων
Ελευθερία του κεφαλαίων: Άρση εμποδίων κυκλοφορίας κεφαλαίων.
Μετεγκατάσταση των οικονομικών δομών σε χώρες με φτηνό εργατικό δυναμικό.Γεωγραφική διασπορά της βιομηχανικής παραγωγής.
Η παραγωγή μεταναστεύει εξαιτίας του φθηνότερου εργατικού κόστους. ΠεριπτώσειςΚίνας, Τουρκίας κτλ.
Η νέα διαίρεση της εργασίας παγκοσμίως: Οι βιομηχανικές δουλειές μειώνονται καιδημιουργούνται στα αστικά κέντρα του αναπτυγμένου κόσμου ένα διττός εργασιακόςδιαχωρισμός μεταξύ εργασιών υψηλής και χαμηλής εξειδίκευσης.
Η βιομηχανία εξαφανίζεται από τις πόλεις, ή μένει μόνο η υψηλή βιομηχανία. Ο κλάδοςτων υπηρεσιών γνωρίζει αύξηση αλλά παράγει είτε γραμματείς είτε διευθυντές. Η μέσηκαλά αμειβόμενη δουλειά (όπως ήταν η βιομηχανική ή στην Ελλάδα του Δημοσίου τομέασε ορισμένες περιπτώσεις) τείνει να εξαφανιστεί: ένας κόσμος υψηλής ή χαμηλήςεξιδανίκευσης. Τοπία αποβιομηχάνισης, υψηλή ανεργία, συγκέντρωση ανεργίας σεσυγκεκριμένες περιοχές, εξάρτηση από ένα φθίνον κράτος πρόνοιας.
Η γεωγραφικά διεσπαρμένη παραγωγή θα πρέπει να διοικείται από κάπου; Από πού; Απότις πόλεις του αναπτυγμένου κόσμου. Οι πόλεις σιγά-σιγά από μέρη παραγωγήςμεταβάλλονται σε μέρη κατανάλωσης.
Φυσικά με τις αλλαγές που έχουν επέλθει στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, η ιστορίαέχει γίνει πιο περίπλοκη
Από τις παγκόσμιες πόλεις στα δίκτυα πόλεων.
Παγκόσμιες πόλεις, δίκτυα αλλάκαι το πολιτικό
Η έννοια της παγκόσμιας πόλης: Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Παρίσι και Τόκυο (δεκαετία 1990Sassen). Είναι η Αθήνα παγκόσμια πόλη; Τυπικά όχι, μεταναστευτικά ναι υπήρξε.
Η παγκόσμια πόλη ως κέντρο διοίκησης της παγκοσμιοποιημένης παραγωγής
Η συγκέντρωση των ειδικών υπηρεσιών που χρειάζονται οι πολυεθνικές (νομικές,λογιστικές, ελεγκτικές κτλ. Υπηρεσίες)
Από την άλλη η θεωρία των παγκόσμιων πόλεων είναι μια θεωρία δικτύων. Πέραν τωνδικτύων υπάρχουν και άλλα ‘αιτήματα’ τοπικά στις παγκόσμιες πόλεις
Sassen, πέραν του κεφαλαίου στις παγκόσμιες πόλεις υπάρχουν και δίκτυα διαεθνικήςπολιτικής και κοινωνικών κινημάτων. Καθώς το εθνικό έχει διαβρωθεί, το αστικό έχει γίνεισημαντικό ως προς την διατύπωση και διεκδίκηση αιτημάτων τα οποία έχουν μιαδιαεθνική διάσταση (occupy wall street).
Οπότε στη βιβλιογραφία των παγκόσμιων πόλεων δεν πρέπει να ξεχνάμε τους διαεθνικούςπληθυσμούς και τα διαεθνικά πολιτικά και κοινωνικά αιτήματα, δεν είναι μόνο τοκεφάλαιο που μετακινείται
Περιφερειακά δίκτυα πόλεων που καλύπτουν συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές (οι πόλειςτης Αυστραλίας και της Κίνας ή οι πόλεις της Βραζιλίας και της Κίνας – πρώτες ύλες), πόλεις τηςΚίνας και πόλεις της Αφρικής, πόλεις μετανάστευσης και πόλεις προέλευσης τους.
Νέες γεωγραφίες αστικής ανισότητας
Παράλληλα οι πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την«επιβίωση» τους
Οι σύγχρονες πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυσηεπενδύσεων, τουρισμού κτλ. Πέραν της συνεργασίας, υπάρχει και οανταγωνισμός των πόλεων. Η κούρσα για τη δημιουργία ταυτότητας. Ηπόλη ως Brand name.
Ανταγωνισμός μεταξύ πόλεων: Η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης
Ο δήμαρχός, η Θεσσαλονίκη, ο τουρισμός και μεταξύ άλλων η εβραϊκήταυτότητα της πόλης (Salonika city of ghosts)
Αθήνα: πέραν της ακρόπολης, Φιλοσοφία και πόλη, Λύκειο καιΑκαδημία Πλάτωνα αλλά και Ελληνικό.
Δημιουργικές πόλεις: Richard Florida, ανοχή, ελευθερία καιδημιουργικότητα. Προσελκύοντας τους ‘σωστούς’ ανθρώπους.
Προσέλκυση κεφαλαίων: Πως οι πόλεις μπορούν να καταστούνελκυστικές για την προσέλκυση επενδύσεων. Ο δυναμισμός των πόλεων.Τι σημαίνει δυναμικές πόλεις; Σιγκαπούρη, δυναμικότητα στο έπακρο.
Πεκίνο, αστικός μετασχηματισμός
Παγκόσμιες πόλεις και παραγκουπόλεις Location :Dharavi across from the Bandra Kurla Complex, MumbaiArea : 530 acre land and 1,000,000 populationMajor Occupations : Potters, Plastic and Metal recyclers, Tailors, WashermenContribution to GDP : Goods worth 500 Million Dollars
