ΜΑΘΗΜΑ υποχρεωτικό
ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ
ΛΕΞΕΙΣ ΜΕΧΡΙ 3000
ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ- ερευνητικό υλικό
ΠΕΝΤΕ ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΗΣ, ΧΩΡΙΟΥ
ΠΡΟΤΟΜΕΣ, ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ-ΑΓΑΛΜΑΤΑΟΛΟΣΩΜΑ, ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ,ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ, ΝΑΟΥΣ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑΑΠΟ ΤΟΝ 19ο αιώνα
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ- ΜΑΡΜΑΡΟΓΛΥΠΤΩΝ
ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ= ΛΕΖΑΝΤΕΣ, ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ(ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΟΧΗΣ)
=ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΟΓΚΟΙ, ΧΡΩΜΑ, ΕΠΙΠΕΔΑ, ΠΡΟΣΩΠΑΣΕΝΑΡΙΟ, ΣΥΜΒΟΛΑ, ΦΥΛΟ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΚΗΙΔΕΑ ΌΠΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, ..
ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΩΝ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΙΑ ΣΥΜΒΟΛΑΚΑ ΣΗΜΑΣΙΕΣ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ = ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑΣ;ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑΣ; ΗΡΩΙΚΟΤΗΤΑΣ;
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ- ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΩΣ ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΕΤΕΕΣΕΙΣ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝ ΕΧΕΤΕ ΜΙΚΡΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΝΗΠΙΑ Ή ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΕΣ ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙΤΟΥΡΙΣΤΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τον Ιούλιο του 2004 εγκαινιάστηκαν τα δυο κτίρια των παλαιώνβασιλικών στάβλων στο Άλσος Στρατού, Γουδή, που στεγάζουν πλέον τηνπρώτη Εθνική Γλυπτοθήκη της Ελλάδος, η οποία λειτουργεί ωςπαράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης. Με δωρεά του Ιδρύματος «ΣταύροςΝιάρχος» έγιναν οι μελέτες που επέτρεψαν στο έργο της ανακαίνισης ναενταχθεί στο Γ΄ Κ.Π.Σ. Το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» επιχορήγησε καιτην παρουσίαση των μονίμων συλλογών ελληνικής γλυπτικής του 19ουκαι του 20ού αιώνα, που εκτίθενται στο ένα από τα δυο κτίρια και στονπεριβάλλοντα χώρο των 6,5 στρεμμάτων. Οι μόνιμες συλλογές γλυπτικήςτης ΕΠΜΑΣ εγκαινιάστηκαν από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίαςκύριο Κάρολο Παπούλια στις 27 Ιουνίου 2006. Στο δεύτερο κτίριοφιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις, κυρίως γλυπτικής.
Πρόκειται για δύο ιστορικά διατηρητέακτίρια - είχαν ανοίξει για το κοινό στοπλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, μετις εκθέσεις γλυπτών του Χένρι Μουρ καιτου Χρήστου Καπράλου - πουπεριβάλλονται από έναν όμορφο χώροπρασίνου.
Στο ένα κτίριο θα στεγασθούν μόνιμεςσυλλογές ελληνικής γλυπτικής· το ένατρίτο της αίθουσας θα καταλαμβάνουν έργατου 19ου αιώνα, ενώ τα υπόλοιπα δύοτρίτα θα φιλοξενούν έργα του 20ού αιώνα.
H γλυπτική, από την ίδια της τη φύση,εκπληρώνει την υψηλότερη φιλοδοξία τηςτέχνης από τότε που δημιουργήθηκε: τηνυπέρβαση της φθοράς και του θανάτου· τηνκατάκτηση της αιωνιότητας, τη διάρκεια. Hγλυπτική υψώνει τη ζωή, την ιστορία, στηδύναμη της μνήμης.
Μνημειώνει ό,τι αξίζει να διασωθεί από τηλήθη. Μνήμα, μνημείον, μνημειακό είναιλέξεις που μαρτυρούν αυτή την ευγενήκαταγωγή.
H γλυπτική, λόγω της αντοχής των υλικώντης, προοριζόταν κυρίως για τον ανοιχτό,υπαίθριο χώρο.
αναδείχτηκε στην κατ' εξοχήν τέχνη τουδήμου, της πολιτείας
οι αρχαίοι Ελληνες είχαν αναγάγει τηγλυπτική σε παιδευτικό θεσμό της πόλεως.«Ουδαμού κινούνται μουσικής τρόποι άνευπολιτικών νόμων των μεγίστων» διακήρυττεο Πλάτων στην Πολιτεία (424 c).
H γλυπτική είχε δημιουργήσει στην αρχαίαΕλλάδα μια δεύτερη κοινή γλώσσα, μετά τημητρική λαλιά, την ελληνική.
Μια γλώσσα μορφών και συμβόλων που τηνκαταλάβαιναν όλοι οι μετέχοντες της ελληνικήςπαιδείας. Τέσσερις ήταν οι θεσμοί πουεξασφάλιζαν τη συνείδηση της κοινής καταγωγήςστους Ελληνες της μητροπολιτικής Ελλάδας καιτων αποικιών: η γλώσσα, η θρησκεία, οιπανελλήνιοι αγώνες - ιδιαίτερα οι Ολυμπιακοί -και η γλυπτική.
H γλυπτική, δίνοντας μορφή στα κοινά ιδανικάτων Ελλήνων, δημιούργησε μια νέα, υπερούσια,ιδεατή πατρίδα……….
Το ιστορικό χάσμα της μακραίωνης δουλείας δεν μαςεπέτρεψε να γνωρίσουμε και να συμμετάσχουμε στηναναβίωση της τέχνης της γλυπτικής, πουσυντελέστηκε στον καιρό της Αναγέννησης υπό τουςοιωνούς της αρχαίας τέχνης.
H δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους,ύστερα από τον ηρωικό πόλεμο της Ανεξαρτησίας,ξανάδωσε στη γλυπτική τον θεσμικό της ρόλο.Γλυπτική παράδοση όμως δεν διέθετε η Ελλάδα, πουέβγαινε άλλωστε καθημαγμένη από τον Αγώνα, εκτόςβέβαια από τη λαϊκή τέχνη.
H δημιουργία του Σχολείου των Τεχνών τονΔεκέμβριο του 1836 ήρθε να εκπληρώσει αυτόν τονρόλο: να μορφώσει τους καλλιτέχνες που θα έδιναντη φυσιογνωμία της στη νεότερη Ελλάδα
το πρώτο Σχολείον των Τεχνών λειτούργησε αρχικά μόνοτις Κυριακές, για να δώσει τη δυνατότητα στους τεχνίτεςπου έχτιζαν τη νέα πρωτεύουσα να μετεκπαιδευτούν
οι λαϊκοί μαρμαρογλύπτες - Τήνιοι κατά κύριο λόγο -,μελετώντας τα αρχαία υποδείγματα, κατόρθωσαν σε λίγαχρόνια να μεταμορφωθούν στους έντεχνους γλύπτες πουλάξεψαν τα υπέροχα μοτίβα τα οποία κοσμούν τανεοκλασικά ανάκτορα της Αθήνας.
Παράλληλα, ξένοι γλύπτες μετακλήθηκαν για να διδάξουντην κατ' εξοχήν ελληνική τέχνη στους νεαρούς Ελληνε.
στην Ευρώπη κυριαρχούσε ο κλασικισμός
Ο κλασικισμός είχε προετοιμαστεί από τις ανακαλύψεις τηςΠομπηίας και του Ηρακλείου από τα μέσα του 18ου αιώνα.
Ο Διαφωτισμός βρήκε στον νεοκλασικισμό, σε μια τέχνηπου υμνούσε τη λογική και αναζητούσε τα πρότυπά τηςστην αρχαιότητα, την ιδανική αισθητική του έκφραση.
το 1844-1845 το Σχολείον των Τεχνών αριθμούσε635 σπουδαστές. Τον ίδιο χρόνο στην εφημερίδαΑιών διαβάζουμε: «Οπόσην έχει η Ελλάς ανάγκηκαλλιτεχνίας! Οπόσους τω όντι το πολυτεχνικόνκατάστημα υπόσχεται καρπούς μεγαλυτέρους!».Ο κλασικιστικός προσανατολισμός της τέχνης στοελεύθερο ελληνικό κράτος ευνοήθηκε απόπολλούς παράγοντες. Από την ίδια την επιλογήτου πρώτου βασιλέα των Ελλήνων, του νεαρούΟθωνα, γιου του παθιασμένου αρχαιόφιλου καιφιλέλληνα Λουδοβίκου A΄, που είχε μεταβάλειτην πρωτεύουσα της Βαυαρίας, το Μόναχο, σε«Αθήνα επί του Ισαρος». Φιλέλληνες καιπεριηγητές αναζητούσαν τον ίδιο καιρό στηνΕλλάδα την κοιτίδα του κλασικού πνεύματος καιτης τέχνης.
Ο 20ός αιώνας χαρακτηρίζεται από τη στροφήτων ελλήνων γλυπτών από το Μόναχο στοΠαρίσι, όπου κυριαρχεί η δυναμικήπροσωπικότητα του Ροντέν και οιελληνοκεντρικές αναζητήσεις του Μπουρντέλ,του Μαγιόλ, του Ντεσπιό.
Οι έλληνες γλύπτες θα δεχτούν και θααξιοποιήσουν το δίδαγμα αυτών τωνδημιουργών. Αλλά οι πρώτες δεκαετίες του 20ούαιώνα απαυγάζονται από τη δεύτερη έκλαμψη,τη λεγόμενη «μεταλογική», της ιδιοφυΐας τουΓιαννούλη Χαλεπά. H Αναπαυομένη (1931) είναιένα απόλυτο αριστούργημα απ' αυτή τη δεύτερηπερίοδο. Έργο με πυκνή, απλοποιημένη απόδοσητων όγκων και εκρηκτική ένταση στην έκφραση.
Το 1847, εισάγεται το μάθημα της γλυπτικής στοΠολυτεχνείο με δάσκαλο τον Κρίστιαν Ζίγκελ(Christian Siegel), ενώ είχε ήδη αρχίσει ναδιδάσκεται από το 1837 όταν το Πολυτεχνείολειτουργούσε ως Κυριακάτικον Σχολείον. ΟιΈλληνες γλύπτες εξοικειώθηκαν γρήγορα με τητεχνική και τα εκφραστικά μέσα τουκλασικισμού. Η σύνδεση της νεοελληνικής τέχνηςμε την Ακαδημία του Μονάχου, ήρθε ως φυσικόεπακόλουθο της κυριαρχίας του κλασικισμού στηβαυαρική πρωτεύουσα και της πρόσληψής τουστην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Η αρχή τηςτέχνης ως «μίμησης της φύσης», που έχει τηςβάσεις της στην τέχνη της Αναγέννησης, έβρισκετην περίοδο αυτή στη γλυπτική περισσότερο απόότι στη ζωγραφική την εφαρμογή της.
Ο τρισδιάστατος χαρακτήρας της, η ενσωμάτωσήτης στον πραγματικό χώρο και η δυνατότηταάμεσης εποπτείας από τον θεατή έδιναν στηγλυπτική το προβάδισμα, περιορίζοντας όμωςτην ελευθερία της.
Πρότυπα των καλλιτεχνών της περιόδου ήταν οΚανόβα και o Τορβάλτσεν (B. Thorvaldsen).
Η τάση εξιδανίκευσης και ωραιοποίησης, πουπαρατηρείται στα γλυπτά της περιόδου είναιαποτέλεσμα της παραδοσιακής τεχνικής και τουφορμαλισμού. Η ανθρώπινη μορφή εξακολουθείνα έχει κυρίαρχη θέση στη θεματογραφία, αλλάχωρίς την κίνηση και το πάθος των έργων τουρομαντισμού και του ρεαλισμού.
Στο χώρο της πλαστικής κατά την οθωνικήπερίοδο, εκτελούνται για πρώτη φορά εργασίεςμεγάλης κλίμακας. Στην Ελλάδα πάντα υπήρχανλιθοξόοι.
Οι πρώτοι μαρμαρογλύπτες, που αναφέρονταιστην Αθήνα την εποχή εκείνη, ήταν οι αδελφοίΙάκωβος και Φραγκίσκος Μαλακατές, που ήδητο 1835 είχαν στήσει το πρώτο ερμογλυφείο τηςπρωτεύουσας, δίνοντας έργα στο πνεύμα τουκλασικισμού, επηρεασμένα από τα έργα τουΚανόβα.
Ανδριαντοποιείο ονόμαζαν το εργαστήριογλυπτικής οι αδελφοί Φυτάλη από την Τήνο, πουείχαν πρότυπο τους τον Κανόβα και τονΤορβάλντσεν
Το 1851, πραγματοποιείται η Παγκόσμια Έκθεσητου Λονδίνου όπου στέλνονται δύο ανάγλυφααντίγραφα παραστάσεων από τη ζωφόρου τουΠαρθενώνα, σε παρισινό και πεντελικό μάρμαρο,τα οποία εκτελούν ο Λάζαρος και ΓεώργιοςΦυτάλης.
Το 1855, στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού,η Ελλάδα εκπροσωπείται από εννέα γλύπτες μεδεκατέσσερα έργα.
Στην Παγκόσμια Έκθεση του Λονδίνου το 1862, ηπαρουσία της ελληνικής γλυπτικής ήτανπλούσια, με τριάντα πέντε γλυπτά, ενώ ταζωγραφικά έργα ήταν μόλις πέντε πίνακες
Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση τηςγλυπτικής έπαιξαν ο Δημήτριος και ΙωάννηςΚόσσος προσδίδοντάς της ιστορικό νόημα,δημόσιο χαρακτήρα και λειτουργική αξία.
Ο Δημήτριος, παραμένει προσκολλημένοςστις φορμαλιστικές απαιτήσεις τουκλασικισμού, ενώ ο Ιωάννης, ξεχωρίζει γιατην καλλιτεχνική του συνέπεια, τη λιτότηταστο πλάσιμο των μορφών, την τεχνικήαρτιότητα και την ανάπτυξη μιας γλυπτικήςχωρίς διακοσμητικές υπερβολές
Ο τελευταίος εκφραστής του κλασικισμού, καιίσως ο πιο γνήσιος, με επιρροές από τηναρχαιότητα και το έργο του Κανόβα, ήταν οΛεωνίδας Δρόσης, που μαθήτευσε κοντά στονΚρίστιαν Ζίγκελ στην Αθήνα και στον ΜαξΒίντμαν (M. Widmann) στο Μόναχο. Από τοεργαστήριό του βγήκαν καλλιτέχνες όπως: οΓιαννούλης Χαλεπάς, ο Γεώργιος Μπονάνος, οΛάζαρος Σώχος, ο Γεώργιος Ιακωβίδης κ.α. Είχετην ικανότητα να συνδυάζει το μνημειώδες με τολειτουργικό και να δίνει έργα επιβλητικά στοσύνολό τους, χωρίς να χαλαρώνεται η δύναμηκαι η ακρίβεια της εκτέλεσής τους στις μικρέςγλυφές του μαρμάρου
Μετά τον Όθωνα, βρισκόμαστε σε μια εποχή,όπου η παγιωμένη έως τότε σχέση τωνΝεοελλήνων με την αρχαιότητα, αρχίζει ναδιαταράσσεται και γλύπτες, όπως ο ΓεώργιοςΒιτάλης, ο Γεώργιος Βρούτος, ο ΔημήτριοςΦιλιππότης και Ιωάννης Βιτσάρης, εισάγουννεωτερισμούς αντιδρώντας στον κλασικισμό,προτιμώντας τον ρεαλισμό και τα θέματα τηςκαθημερινής ζωής.
Η γλυπτική ήταν συντηρητικότερη από τηζωγραφική σε ότι αφορά τη σχέση της με ταμοντέρνα καλλιτεχνικά κινήματα. Σε μια περίοδοπου ο κλασικισμός άρχισε να χάνει έδαφος προςόφελος του ρομαντισμού και η δύναμη τουακαδημαϊσμού είχε μειωθεί, ο συμβολισμόςάρχισε να επηρεάζει τη γλυπτική μετά το 1900,όπως φαίνεται και μέσα από το έργο του ΘωμάΘωμόπουλου.
Ο καλλιτέχνης, όμως, που πραγματικά έκανεπρωτοπορία, ήταν ο Γιαννούλης Χαλεπάς, έναςγλύπτης που άλλοτε έλκεται από το ρομαντισμόκαι το ρεαλισμό και άλλοτε τον ενδιαφέρει ηαφαίρεση.
Γιοφύλλης, Φώτος. Ιστορία της νεοελληνικής τέχνης(ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής και διακοσμητικής) 1821-1941, τόμος Α΄-Β΄, Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1962.Ευαγγελίδης, Δημήτριος Ε. Η ελληνική τέχνη, επιμέλεια Α. Α.Θεοδώρου, Αθήνα, χ.ε., 1969.Κομίνη-Διαλέτη, Δ. (συντονισμός έκδοσης), Ματθιόπουλος, Ε.(επιστημονική επιμέλεια). Λεξικό Ελλήνων καλλιτεχνών.Ζωγράφοι-Γλύπτες-Χαράκτες, 16ος-20ός αιώνας, τόμοι 1-4,Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος «Μέλισσα», 2000.Λαμπράκη-Πλάκα, Μαρίνα. (επιστημονική επιμέλεια–εισαγωγικάκείμενα ενοτήτων). Εθνική Πινακοθήκη 100 χρόνια. Τέσσεριςαιώνες ελληνικής ζωγραφικής από τις συλλογές της ΕθνικήςΠινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη, Αθήνα, ΕθνικήΠινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, 2001 (α΄ έκδοση:Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου,Δεκέμβριος 1999).
Λαμπράκη-Πλάκα, Μαρίνα – Γιαννουδάκη, Τώνια (επιμέλεια).Εθνική Γλυπτοθήκη. Μόνιμη Συλλογή, Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκηκαι Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, 2006.Λυδάκης, Στέλιος. Οι Έλληνες γλύπτες. Η νεοελληνική γλυπτική.Ιστορία–τυπολογία. Λεξικό γλυπτών, τόμος πέμπτος Αθήνα,Εκδοτικός Οίκος «Μέλισσα», 1981.Μυκονιάτης, Ηλίας. Ελληνική τέχνη. Νεοελληνική γλυπτική,Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1995.Ξύδης, Αλέξανδρος. Προτάσεις για την ιστορία της νεοελληνικήςτέχνης, Α-B-Γ, Αθήνα, Ολκός, 1976.Ο Καλλιτέχνης, έτος Α΄, τχ.2, Μάιος 1910, σ.53-55.Ο Καλλιτέχνης, τχ.4, Ιούλιος 1911, σ.95-102.Παναθήναια, έτος Β΄, 31 Δεκεμβρίου 1901, σ.175.
Παπανικολάου, Μιλτιάδης Μ. Ιστορία της τέχνης στηνΕλλάδα. Ζωγραφική και γλυπτική του 20ού αιώνα, τόμος 1,Αθήνα Εκδόσεις ΑΔΑΜ, 1999.Παπανικολάου, Μιλτιάδης. Ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα.18ος και 19ος αιώνας, τόμος 2, Αθήνα Εκδόσεις ΑΔΑΜ,2002.Παυλόπουλος, Δημήτρης. (επιμέλεια). Νεοελληνική τέχνη,τόμος ΝΑ΄, από τη σειρά Η Καθημερινή. Επτά Ημέρες,Αθήνα, Η Καθημερινή, 2002.Πινακοθήκη, έτος Η΄, τχ.87, Μάιος 1908, σ.66-68.Πινακοθήκη, έτος Α΄, τχ.11, Ιανουάριος 1902, σ.251-255.Πινακοθήκη, έτος Η΄, τχ.87, Μάιος 1908, σ.66-68.
Προκοπίου, Άγγελος. Νεοελληνική τέχνη, Αθήνα, Μέλισσα, 1936.Προκοπίου, Άγγελος. Ιστορία της τέχνης 1750-1950, τόμος Α΄, Β΄, Γ΄Αθήνα, Μ. Πεχλιβανίδης, 1967.Σπητέρης, Τώνης. Τρεις αιώνες νεοελληνικής τέχνης 1660-1967, τόμοςα΄,β΄,γ, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1979.Στεφανίδης, Μάνος Σ. Εισαγωγή στην ελληνική γλυπτική από τηναρχαιότητα ως σήμερα, Αθήνα, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1984.Χατζηιωσήφ, Χρήστος (επιστημονική επιμέλεια). Ιστορία της Ελλάδας του20ού αιώνα. Οι απαρχές 1900-1922, τόμος Α΄, μέρος 2ο, Αθήνα,Βιβλιόραμα, 2003.Χρήστου, Χρύσανθος–Κουμβακάλη-Αναστασιάδη, Μυρτώ. Νεοελληνικήγλυπτική 1800-1940, Αθήνα, Έκδοση Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος,1982.Χριστόπουλος, Γεώργιος–Μπαστιάς, Ιωάννης (διεύθυνση εκδόσεων).Ιστορία του ελληνικού έθνους. Νεώτερος ελληνισμός. Από το 1881 ως το1913, τόμος ΙΔ΄, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1977.