1
ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Σε εγγράμματες κοινότητες,Σε εγγράμματες κοινότητες,
τα παιδιά εξοικειώνονται με τη γραφή από νωρίς τα παιδιά εξοικειώνονται με τη γραφή από νωρίς
και αυθόρμητα οικοδομούν υποθέσεις γι’ αυτήνκαι αυθόρμητα οικοδομούν υποθέσεις γι’ αυτήν
Γνωρίζουν περισσότερα απ’ όσο αντιλαμβανόμαστεΓνωρίζουν περισσότερα απ’ όσο αντιλαμβανόμαστε
Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουν και λιγότερα, πάλιχωρίς να αντιλαμβανόμαστε τί ακριβώς δενγνωρίζουν (συχνά γιατί σε εμάς φαντάζει αυτονόητο).Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουν και λιγότερα, πάλιχωρίς να αντιλαμβανόμαστε τί ακριβώς δενγνωρίζουν (συχνά γιατί σε εμάς φαντάζει αυτονόητο).
2
O γραπτός λόγος υπάρχει παντούO γραπτός λόγος υπάρχει παντού
Δεν διαφέρει από άλλα στοιχεία του φυσικού/κοινωνικού κόσμου.Τα παιδιά αναπόφευκτα τον παρατηρούν καιΔεν διαφέρει από άλλα στοιχεία του φυσικού/κοινωνικού κόσμου.Τα παιδιά αναπόφευκτα τον παρατηρούν και
μαντεύουν σταδιακά τι είναι, σε τι χρησιμεύει, πώς λειτουργεί...μαντεύουν σταδιακά τι είναι, σε τι χρησιμεύει, πώς λειτουργεί...
Μόνο που συχνά αόρατος σε ερευνητές/γονείς,Μόνο που συχνά αόρατος σε ερευνητές/γονείς,
γιατί ορατά μόνο είδη λόγου και δραστηριότητεςανάγνωσης-γραφής που χαίρουν κύρους σε μιακοινωνία π.χ. βιβλία όχι ταμπέλες, επιστημονικά βιβλία όχιτηλεφ. κατάλογοι, ορθογραφία αλλά όχι υπογράμμισηκειμένωνγιατί ορατά μόνο είδη λόγου και δραστηριότητεςανάγνωσης-γραφής που χαίρουν κύρους σε μιακοινωνία π.χ. βιβλία όχι ταμπέλες, επιστημονικά βιβλία όχιτηλεφ. κατάλογοι, ορθογραφία αλλά όχι υπογράμμισηκειμένων
Το πρόβλημα της σχολιοποίησης των δεξιοτήτων: δηλ.αναγνώριση μόνο εκείνων που μια συγκεκριμένηεκπαιδευτική παράδοση θεωρεί σημαντικέςΤο πρόβλημα της σχολιοποίησης των δεξιοτήτων: δηλ.αναγνώριση μόνο εκείνων που μια συγκεκριμένηεκπαιδευτική παράδοση θεωρεί σημαντικές
3
Παραδείγματα δραστηριοτήτων ανάγνωσης και γραφήςπου αναγνωρίζονται κοινωνικά ή το αντίθετοΠαραδείγματα δραστηριοτήτων ανάγνωσης και γραφήςπου αναγνωρίζονται κοινωνικά ή το αντίθετο
Που παραγνωρίζονται σε ορισμένες κοινωνίες: π.χ.Που παραγνωρίζονται σε ορισμένες κοινωνίες: π.χ.
Νηπιαγωγείο Ισπανίας όπου τα παιδιά έγραψαν καιεικονογράφησαν παραμύθι με βοήθεια εκπαιδευτικού. Ηανορθόγραφη και γενικότερα μη συμβατική του γραφή δενεκτιμήθηκε από γονείς. Ένα παιδί ανέφερε «η μαμά μουπέταξε το παραμύθι στα σκουπίδια». Οι γονείς θαεκτιμούσαν αντιθέτως γραφή/αντιγραφή λέξεων, ονόματοςκλπ.Νηπιαγωγείο Ισπανίας όπου τα παιδιά έγραψαν καιεικονογράφησαν παραμύθι με βοήθεια εκπαιδευτικού. Ηανορθόγραφη και γενικότερα μη συμβατική του γραφή δενεκτιμήθηκε από γονείς. Ένα παιδί ανέφερε «η μαμά μουπέταξε το παραμύθι στα σκουπίδια». Οι γονείς θαεκτιμούσαν αντιθέτως γραφή/αντιγραφή λέξεων, ονόματοςκλπ.
Συναλλαγή γονιού με παιδί για το πώς θα γραφτούν οιπροσκλήσεις σε πάρτι δεν θεωρείται δραστηριότηταγραφής.Συναλλαγή γονιού με παιδί για το πώς θα γραφτούν οιπροσκλήσεις σε πάρτι δεν θεωρείται δραστηριότηταγραφής.
Η κριτική συζήτηση μετά την ανάγνωση/κατανόησηκειμένουΗ κριτική συζήτηση μετά την ανάγνωση/κατανόησηκειμένου
Που αναγνωρίζονται σε ορισμένεςκοινωνίες: π.χ.Που αναγνωρίζονται σε ορισμένεςκοινωνίες: π.χ.
συμπλήρωση τετραδίων ιχνηλασίαςσυμπλήρωση τετραδίων ιχνηλασίας
επαναληπτική γραφή/αντιγραφή σε τετράδιατου γράμματος “π” ή της λέξης “παπί”.επαναληπτική γραφή/αντιγραφή σε τετράδιατου γράμματος “π” ή της λέξης “παπί”.
σωστή ορθογραφία ενός κειμένουσωστή ορθογραφία ενός κειμένου
άσκηση στη σωστή φορά γραφής τωνγραμμάτωνάσκηση στη σωστή φορά γραφής τωνγραμμάτων
παπαγαλία ενός κειμένουπαπαγαλία ενός κειμένου
4
5
Τα παιδιά μαθαίνουν αυθόρμητα για τη γραφή,γιατί:Τα παιδιά μαθαίνουν αυθόρμητα για τη γραφή,γιατί:
1.Ρωτάνε άμεσα για τη γραφή (π.χ. «τί λέει εκεί;»)1.Ρωτάνε άμεσα για τη γραφή (π.χ. «τί λέει εκεί;»)
2.Παρατηρούν τα γραπτά κείμενα στο περιβάλλον τους (π.χ.ετικέτες σε περιτυλίγματα σοκολάτας, που δεν διαβάζεικανείς στο παιδί ή στους άλλους φωναχτά).2.Παρατηρούν τα γραπτά κείμενα στο περιβάλλον τους (π.χ.ετικέτες σε περιτυλίγματα σοκολάτας, που δεν διαβάζεικανείς στο παιδί ή στους άλλους φωναχτά).
3.Παρατηρούν τους άλλους σε δραστηριότητες ανάγνωσηςκαι γραφής. Απαραίτητο για ορισμένες τουλάχιστον γνώσειςόχι μόνο να δουν γραπτό λόγο αλλά και να βιώσουν αυτέςτις δραστηριότητες.3.Παρατηρούν τους άλλους σε δραστηριότητες ανάγνωσηςκαι γραφής. Απαραίτητο για ορισμένες τουλάχιστον γνώσειςόχι μόνο να δουν γραπτό λόγο αλλά και να βιώσουν αυτέςτις δραστηριότητες.
Π.χ. Αν δεν δουν κάποιον να γράφει ή αν κάποιος δεν τουςδιαβάσει δείχνοντας με το δάχτυλο τη ροή της σελίδας και τηςγραμμής (από πάνω προς το κάτω, από αριστερά προς ταδεξιά) δεν ξέρουν αυτή τη στοιχειώδη σύμβαση.Π.χ. Αν δεν δουν κάποιον να γράφει ή αν κάποιος δεν τουςδιαβάσει δείχνοντας με το δάχτυλο τη ροή της σελίδας και τηςγραμμής (από πάνω προς το κάτω, από αριστερά προς ταδεξιά) δεν ξέρουν αυτή τη στοιχειώδη σύμβαση.
6
Δραστηριότητες ανάγνωσης και γραφήςενηλίκων στο σπίτι και το νηπιαγωγείοΔραστηριότητες ανάγνωσης και γραφήςενηλίκων στο σπίτι και το νηπιαγωγείο
1.άμεσα διδακτικές: εξηγούν στα παιδιά, απαντούνερωτήσεις για ονόματα γραμμάτων/αριθμών ή στο "τιλέει εδώ;» ή σε πιο προχωρημένες φάσεις «γιατί έχουμεκαι μικρά και μεγάλα/κεφαλαία γράμματα, σημείαστίξης, κενά;» κλπ.1.άμεσα διδακτικές: εξηγούν στα παιδιά, απαντούνερωτήσεις για ονόματα γραμμάτων/αριθμών ή στο "τιλέει εδώ;» ή σε πιο προχωρημένες φάσεις «γιατί έχουμεκαι μικρά και μεγάλα/κεφαλαία γράμματα, σημείαστίξης, κενά;» κλπ.
2.έμμεσα διδακτικές: διαβάζουν δυνατά στα παιδιά,εξηγούν εικόνες σε σχέση με λόγο κλπ. άλλοτε γράφουνλίστες για ψώνια, προσκλήσεις κλπ. μαζί με παιδιά2.έμμεσα διδακτικές: διαβάζουν δυνατά στα παιδιά,εξηγούν εικόνες σε σχέση με λόγο κλπ. άλλοτε γράφουνλίστες για ψώνια, προσκλήσεις κλπ. μαζί με παιδιά
3.χωρίς άμεση εμπλοκή των παιδιών: π.χ. γράφουνγράμματα, δηλώσεις εφορίας, διαβάζουν εφημερίδα ήλογαριασμούς.3.χωρίς άμεση εμπλοκή των παιδιών: π.χ. γράφουνγράμματα, δηλώσεις εφορίας, διαβάζουν εφημερίδα ήλογαριασμούς.
7
Η ποσότητα και ποιότητα εμπειριώνμε γραπτό λόγο και δραστηριότητες ανάγνωσης/γραφήςεπηρεάζει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις των παιδιώνΗ ποσότητα και ποιότητα εμπειριώνμε γραπτό λόγο και δραστηριότητες ανάγνωσης/γραφήςεπηρεάζει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις των παιδιών
Επομένως και μεγάλες κοινωνικοπολιτισμικές διαφορές στιςγνώσεις και δεξιότητες για ανάγνωση και γραφή, λόγω τωνδιαφορών στην εξοικείωση με είδη γραπτού λόγου, στιςδραστηριότητες ανάγνωσης και γραφής αλλά και στιςαντιλήψεις γι’ αυτές όπως γενικότερα για την αξία τουγραπτού λόγουΕπομένως και μεγάλες κοινωνικοπολιτισμικές διαφορές στιςγνώσεις και δεξιότητες για ανάγνωση και γραφή, λόγω τωνδιαφορών στην εξοικείωση με είδη γραπτού λόγου, στιςδραστηριότητες ανάγνωσης και γραφής αλλά και στιςαντιλήψεις γι’ αυτές όπως γενικότερα για την αξία τουγραπτού λόγου
Αν και κάποιες τάσεις ίσως κοινές στην ανάπτυξη όλων τωνπαιδιών ακόμη και με λίγες εμπειρίες (π.χ. η ιδέα τηςαλφαβητικής γραφής αργεί σε σχέση με εικονογραφικήγραφή)Αν και κάποιες τάσεις ίσως κοινές στην ανάπτυξη όλων τωνπαιδιών ακόμη και με λίγες εμπειρίες (π.χ. η ιδέα τηςαλφαβητικής γραφής αργεί σε σχέση με εικονογραφικήγραφή)
Κρίσιμο πάντα ερώτημα για εκπαίδευση:Κρίσιμο πάντα ερώτημα για εκπαίδευση:
Τι είδους γραπτό λόγο και τι είδουςδραστηριότητες βιώνουν σε κάθε κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον τα παιδιά;Τι είδους γραπτό λόγο και τι είδουςδραστηριότητες βιώνουν σε κάθε κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον τα παιδιά;
Το σχολείο πρέπει να λάβει υπόψη τιςγνώσεις/δεξιότητες που κουβαλούν τα παιδιά σεαυτό και να οικοδομήσει πάνω σε αυτές ή να τιςαγνοήσει/παρακάμψει;Το σχολείο πρέπει να λάβει υπόψη τιςγνώσεις/δεξιότητες που κουβαλούν τα παιδιά σεαυτό και να οικοδομήσει πάνω σε αυτές ή να τιςαγνοήσει/παρακάμψει;
8
9
Δύο τουλάχιστον είδη γραπτού λόγουΔύο τουλάχιστον είδη γραπτού λόγου
1.Κείμενα βιβλίων-εφημερίδων κλπ.1.Κείμενα βιβλίων-εφημερίδων κλπ.
2.Γραπτός λόγος του περιβάλλοντος(περιβαλλοντικός) δηλ. ετικέτες, ταμπέλες,διαφημίσεις, λογότυποι κλπ. Συχνά μάλιστααόρατος.2.Γραπτός λόγος του περιβάλλοντος(περιβαλλοντικός) δηλ. ετικέτες, ταμπέλες,διαφημίσεις, λογότυποι κλπ. Συχνά μάλιστααόρατος.
Όλα τα παιδιάΌλα τα παιδιά
έχουν εμπειρίες περιβάλλοντος γραπτού λόγουέχουν εμπειρίες περιβάλλοντος γραπτού λόγου
αλλά όχι εκτενών κειμένων αλλά όχι εκτενών κειμένων
σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά.σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά.
10
Κρίσιμο συμπέρασμα για τις γνώσεις των παιδιών:Κρίσιμο συμπέρασμα για τις γνώσεις των παιδιών:
Εν μέρει γνωρίζουν περισσότερα απ’ όσα φανταζόμαστε.π.χ. Μαντεύουν συχνά τι γράφεται κάπου.Εν μέρει γνωρίζουν περισσότερα απ’ όσα φανταζόμαστε.π.χ. Μαντεύουν συχνά τι γράφεται κάπου.
Ωστόσο, δεν γνωρίζουν άλλα στοιχεία για τη γραφή τα οποίαεμείς θεωρούμε λανθασμένα ότι είναι προφανή: π.χ.Ωστόσο, δεν γνωρίζουν άλλα στοιχεία για τη γραφή τα οποίαεμείς θεωρούμε λανθασμένα ότι είναι προφανή: π.χ.
Συμβάσεις γραφής π.χ. μεταγλώσσα (λέξη, τελεία..), φοράσελίδων.Συμβάσεις γραφής π.χ. μεταγλώσσα (λέξη, τελεία..), φοράσελίδων.
Ορισμένα είδη γραπτού λόγου και ιδιομορφίες τους. Π.χ.δεν είναι εξοικειωμένα με εκτενείς αφηρημένουςμονολόγους.Ορισμένα είδη γραπτού λόγου και ιδιομορφίες τους. Π.χ.δεν είναι εξοικειωμένα με εκτενείς αφηρημένουςμονολόγους.
Ότι τα γράμματα του αλφάβητου συμβολίζουν τον ήχο καιόχι το νόημα των λέξεων και επιπλέον εκείνες τις μονάδεςήχου που αποκαλούμε φωνήματα.Ότι τα γράμματα του αλφάβητου συμβολίζουν τον ήχο καιόχι το νόημα των λέξεων και επιπλέον εκείνες τις μονάδεςήχου που αποκαλούμε φωνήματα.
11
Aναδυόμενος γραμματισμόςAναδυόμενος γραμματισμός
Σταδιακή αυθόρμητη οικοδόμηση γνώσης για τη γραφήμέσα από φυσικές καθημερινές εμπειρίες και όχι τυπικήδιδασκαλία κατά την προσχολική ηλικίαΣταδιακή αυθόρμητη οικοδόμηση γνώσης για τη γραφήμέσα από φυσικές καθημερινές εμπειρίες και όχι τυπικήδιδασκαλία κατά την προσχολική ηλικία
Ασαφής η διάκριση προαναγνωστικών/προγραφικώνδεξιοτήτων και ανάγνωσης/γραφής. Αντιθέτως, συνεχές:π.χ. από λειψή αίσθηση του τι αναπαριστά ο γραπτός λόγοςέως γνώση ορθογραφίας και γραφής επιστημονικώνκειμένων αργότερα. Πρωτοαναγνωστικές καιπρωτογραφικές δεξιότητες πιο κατάλληλοι όροι γιαπροσχολική ηλικίαΑσαφής η διάκριση προαναγνωστικών/προγραφικώνδεξιοτήτων και ανάγνωσης/γραφής. Αντιθέτως, συνεχές:π.χ. από λειψή αίσθηση του τι αναπαριστά ο γραπτός λόγοςέως γνώση ορθογραφίας και γραφής επιστημονικώνκειμένων αργότερα. Πρωτοαναγνωστικές καιπρωτογραφικές δεξιότητες πιο κατάλληλοι όροι γιαπροσχολική ηλικία
Γνώσεις για γραφή αφορούν όχι μόνο αλφάβητο αλλά καιείδη και δομή κειμένων και άλλες συμβάσεις.Γνώσεις για γραφή αφορούν όχι μόνο αλφάβητο αλλά καιείδη και δομή κειμένων και άλλες συμβάσεις.
Γνώσεις ανάγνωσης και γραφής αποκτώνται ταυτόχρονα.Γνώσεις ανάγνωσης και γραφής αποκτώνται ταυτόχρονα.
12
Σε αντίθεση με αναδυόμενο γραμματισμό,Σε αντίθεση με αναδυόμενο γραμματισμό,
Παλαιότερη παράδοση «αναγνωστικής ετοιμότητας» Παλαιότερη παράδοση «αναγνωστικής ετοιμότητας»
Εκλαμβάνει μετάβαση σε γραφή/ανάγνωση ωςΕκλαμβάνει μετάβαση σε γραφή/ανάγνωση ως
ριζική αλλαγήριζική αλλαγή
δύσκολη γνωσιακάδύσκολη γνωσιακά
που αφορά κατά βάση μόνο γνώσεις αλφάβητουπου αφορά κατά βάση μόνο γνώσεις αλφάβητου
Θεωρεί ότι μπορεί να μετρήσει ετοιμότητα για τη μετάβασηαυτή μέσω τεστ που ελέγχουν:Θεωρεί ότι μπορεί να μετρήσει ετοιμότητα για τη μετάβασηαυτή μέσω τεστ που ελέγχουν:
απαιτητικές μεταγλωσσικές δεξιότητες, δηλ. ορολογίαγραφής, τεχνικές γνώσεις για γράμματα κλπ. όχι αυθόρμητααποκτημένες δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής φυσικώνκειμένων.απαιτητικές μεταγλωσσικές δεξιότητες, δηλ. ορολογίαγραφής, τεχνικές γνώσεις για γράμματα κλπ. όχι αυθόρμητααποκτημένες δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής φυσικώνκειμένων.
ασπάζονται στενή οπτική γραφής ως αλφαβητικού κώδικαμόνοασπάζονται στενή οπτική γραφής ως αλφαβητικού κώδικαμόνο
13
Δύο επιστημονικές παραδόσειςστη μελέτη αναδυόμενου γραμματισμού:Δύο επιστημονικές παραδόσειςστη μελέτη αναδυόμενου γραμματισμού:
Πιαζετική παράδοση:Πιαζετική παράδοση:
Πώς τα παιδιά οικοδομούν υποθέσεις για το τι γράφουμε καιειδικότερα για τη σχέση αλφάβητου και φωνολογίας ανάλογα μεεμπειρίες τους και νοητικό τους υπόβαθροΠώς τα παιδιά οικοδομούν υποθέσεις για το τι γράφουμε καιειδικότερα για τη σχέση αλφάβητου και φωνολογίας ανάλογα μεεμπειρίες τους και νοητικό τους υπόβαθρο
Υποθέσεις αναθεωρούνται καθώς νέες εμπειρίες δημιουργούν«γνωσιακή σύγκρουση» με παλιές, δηλ. δεν φαίνονται πλέονσυμβατέςΥποθέσεις αναθεωρούνται καθώς νέες εμπειρίες δημιουργούν«γνωσιακή σύγκρουση» με παλιές, δηλ. δεν φαίνονται πλέονσυμβατές
Λειτουργική παράδοση (Goodman): πώς τα παιδιά οικοδομούνυποθέσεις για τις χρήσεις της γραφής και τα είδη της, π.χ. ΈργοClayΛειτουργική παράδοση (Goodman): πώς τα παιδιά οικοδομούνυποθέσεις για τις χρήσεις της γραφής και τα είδη της, π.χ. ΈργοClay
Προσανατολισμός βιβλίου όταν το κρατάμεΠροσανατολισμός βιβλίου όταν το κρατάμε
Τι ρόλο διαδραματίζουν οι εικόνες σε σχέση με κείμενο;Τι ρόλο διαδραματίζουν οι εικόνες σε σχέση με κείμενο;
Αναγνωρίζουν τα παιδιά διαφορετικά είδη κειμένων;Αναγνωρίζουν τα παιδιά διαφορετικά είδη κειμένων;
14
Tί μαθαίνουν τα παιδιά αυθόρμηταστην προσχολική ηλικία;Tί μαθαίνουν τα παιδιά αυθόρμηταστην προσχολική ηλικία;
ότι ο γραπτός λόγοςότι ο γραπτός λόγος
Χρησιμεύει σε κάτι Χρησιμεύει σε κάτι
Εμφανίζεται σε διάφορα είδη Εμφανίζεται σε διάφορα είδη
Σχετίζεται με τον προφορικόΣχετίζεται με τον προφορικό
Πώς ακριβώς σχετίζονται τα γραπτά σχήματα και ταπροφορικά λόγιαΠώς ακριβώς σχετίζονται τα γραπτά σχήματα και ταπροφορικά λόγια
Ότι υπάρχουν συμβάσεις όπως η φορά των γραμμάτων μέσαστη σελίδα και το ξεφύλισμα σελίδωνΌτι υπάρχουν συμβάσεις όπως η φορά των γραμμάτων μέσαστη σελίδα και το ξεφύλισμα σελίδων
Ότι υπάρχει μια μεταγλώσσα της γραφής δηλ. όροι όπως«γράμμα», «σελίδα».Ότι υπάρχει μια μεταγλώσσα της γραφής δηλ. όροι όπως«γράμμα», «σελίδα».
15
Η γραφή χρησιμεύει σε κάτιΗ γραφή χρησιμεύει σε κάτι
Mιλά για κάτι και διεκπεραιώνει κάποιο σκοπόMιλά για κάτι και διεκπεραιώνει κάποιο σκοπό
Έχει ποικίλες χρήσεις (πληροφόρηση, διασκέδαση,διαφήμιση….)Έχει ποικίλες χρήσεις (πληροφόρηση, διασκέδαση,διαφήμιση….)
Υπάρχουν διάφορα είδη γραφής: Υπάρχουν διάφορα είδη γραφής:
με διαφορετική εσωτερική οργάνωση (από σύντομεςταμπέλες έως οδηγίες χρήσης και παραμύθια με εικόνες)και διαφορετική χρήση το καθέναμε διαφορετική εσωτερική οργάνωση (από σύντομεςταμπέλες έως οδηγίες χρήσης και παραμύθια με εικόνες)και διαφορετική χρήση το καθένα
αναγνωρίζουν πολλά είδη που τους δείχνουν σεπειραματική μελέτη (π.χ. πιστωτική κάρτα, εφημερίδα,βιβλίο…..). Μόνο με δανειστική κάρτα βιβλιοθήκης δενείχαν οικειότητα τα παιδιά σε μια μελέτη.αναγνωρίζουν πολλά είδη που τους δείχνουν σεπειραματική μελέτη (π.χ. πιστωτική κάρτα, εφημερίδα,βιβλίο…..). Μόνο με δανειστική κάρτα βιβλιοθήκης δενείχαν οικειότητα τα παιδιά σε μια μελέτη.
16
Υπάρχουν συμβάσεις γραφήςΥπάρχουν συμβάσεις γραφής
Τα γράμματα δεν γράφονται τυχαία μέσα στη σελίδα αλλάακολουθούν μια σειρά σε γραμμέςΤα γράμματα δεν γράφονται τυχαία μέσα στη σελίδα αλλάακολουθούν μια σειρά σε γραμμές
Με ποια φορά μέσα στη σελίδα γράφονται οι γραμμές;(π.χ. ελληνικά από αριστερά προς δεξιά και πάνω προςκάτω, εβραϊκά από δεξιά προς αριστερά….)Με ποια φορά μέσα στη σελίδα γράφονται οι γραμμές;(π.χ. ελληνικά από αριστερά προς δεξιά και πάνω προςκάτω, εβραϊκά από δεξιά προς αριστερά….)
Πώς κρατάμε και ξεφυλλίζουμε ένα βιβλίο (δηλ. απόαριστερά προς δεξιά;)Πώς κρατάμε και ξεφυλλίζουμε ένα βιβλίο (δηλ. απόαριστερά προς δεξιά;)
Αρχικά γράφουν τυχαία μέσα στη σελίδα, μετά σε γραμμές.Πιο φυσική η βουστροφηδόν γραφή.Αρχικά γράφουν τυχαία μέσα στη σελίδα, μετά σε γραμμές.Πιο φυσική η βουστροφηδόν γραφή.
17
Υπάρχει μια μεταγλώσσα της γραφήςΥπάρχει μια μεταγλώσσα της γραφής
δηλαδήδηλαδή
Όροι/έννοιες σχετικές με τη γραφή:Όροι/έννοιες σχετικές με τη γραφή:
π.χ.π.χ.
"σελίδα", "λέξη", "φωνούλα", “γράμμα», «φράση»,"σελίδα", "λέξη", "φωνούλα", “γράμμα», «φράση»,
«επάνω και κάτω γραμμή», "τελεία", «συλλαβή»,«παράγραφος», «τελευταία λέξη», «ερωτηματικό»,«κεφαλαίο», «τίτλος»«επάνω και κάτω γραμμή», "τελεία", «συλλαβή»,«παράγραφος», «τελευταία λέξη», «ερωτηματικό»,«κεφαλαίο», «τίτλος»
Τα παιδιά δεν κατανοούν πάντα οδηγίες για δραστηριότητεςόπως «κύκλωσε το γράμμα ρ», «κοίταξε την τελευταίαγραμμή»Τα παιδιά δεν κατανοούν πάντα οδηγίες για δραστηριότητεςόπως «κύκλωσε το γράμμα ρ», «κοίταξε την τελευταίαγραμμή»
Εάν χρειαστεί τα παιδιά να δείξουν στο κείμενο που είναιμια λέξη δυσκολεύονται. (π.χ. Η τελευταία λέξη).Εάν χρειαστεί τα παιδιά να δείξουν στο κείμενο που είναιμια λέξη δυσκολεύονται. (π.χ. Η τελευταία λέξη).
Eρευνητικά αποτελέσματα για ικανότητες παιδιώνμε τη μεταγλώσσα της γραφήςπ.χ.
‘Ερευνα Fijakow στη Γαλλία: μόνο 1/3 παιδιών στονηπιαγωγείο το Φεβρουάριο, σχεδόν μισά στην πρώτη τάξηκατέχουν στοιχεία αυτής της μεταγλώσσας. Παρόμοιαευρήματα από ελληνική έρευνα (Παντελιάδου & Χεππάκη1995, Βαρνάβα-Σκούρα 1994).‘Ερευνα Fijakow στη Γαλλία: μόνο 1/3 παιδιών στονηπιαγωγείο το Φεβρουάριο, σχεδόν μισά στην πρώτη τάξηκατέχουν στοιχεία αυτής της μεταγλώσσας. Παρόμοιαευρήματα από ελληνική έρευνα (Παντελιάδου & Χεππάκη1995, Βαρνάβα-Σκούρα 1994).
Μερικές φορές γνωρίζουν μεταγλώσσα χωρίς να μπορούν ναδώσουν ορισμούς (π.χ. υπακούουν στο «γύρισε τη σελίδα»αν και δεν μπορούν να πουν τι είναι σελίδα). Στα τεσταναγνωστικής ετοιμότητας παραγνωρίζονται οι έμμεσεςαυτές ικανότητες των παιδιών γιατί απαιτείται συχνά ορισμόςαυτών των όρων.Μερικές φορές γνωρίζουν μεταγλώσσα χωρίς να μπορούν ναδώσουν ορισμούς (π.χ. υπακούουν στο «γύρισε τη σελίδα»αν και δεν μπορούν να πουν τι είναι σελίδα). Στα τεσταναγνωστικής ετοιμότητας παραγνωρίζονται οι έμμεσεςαυτές ικανότητες των παιδιών γιατί απαιτείται συχνά ορισμόςαυτών των όρων.
19
Ποια ακριβώς είναιΠοια ακριβώς είναι
η σχέση γραπτού και προφορικού λόγου;η σχέση γραπτού και προφορικού λόγου;
Έρευνες καταπιάνονται με το τι καταλαβαίνουν/γνωρίζουντα παιδιά για ζητήματα όπως τα εξής:Έρευνες καταπιάνονται με το τι καταλαβαίνουν/γνωρίζουντα παιδιά για ζητήματα όπως τα εξής:
Τί γράφουμε και τι μπορούμε να γράψουμε;Τί γράφουμε και τι μπορούμε να γράψουμε;
Τί ακριβώς αναπαρίσταται και με ποιο τρόπο;Τί ακριβώς αναπαρίσταται και με ποιο τρόπο;
Πώς ακριβώς λειτουργεί η αλφαβητική γραφή; δηλ. τιαναπαριστά κάθε οπτικό σχήμα (γράμμα); φωνήματα;συλλαβές; λέξεις;Πώς ακριβώς λειτουργεί η αλφαβητική γραφή; δηλ. τιαναπαριστά κάθε οπτικό σχήμα (γράμμα); φωνήματα;συλλαβές; λέξεις;
Πώς λειτουργούν άλλα στοιχεία της γραφής όπως τα σημείαστίξης και τα κενά;Πώς λειτουργούν άλλα στοιχεία της γραφής όπως τα σημείαστίξης και τα κενά;
20
Ανάδυση αναγνωστικών δεξιοτήτωνΑνάδυση αναγνωστικών δεξιοτήτων
Τα παιδιά έχουν από νωρίς πρωτόγονες έστω ιδέες σχετικάμε το τι είναι ανάγνωση.Τα παιδιά έχουν από νωρίς πρωτόγονες έστω ιδέες σχετικάμε το τι είναι ανάγνωση.
Δεν κατανοούν ωστόσο πλήρως ότι πρόκειται για νοητικήκυρίως διαδικασία απ’ ότι δείχνουν τα παρακάτω (Ηall 1987)Δεν κατανοούν ωστόσο πλήρως ότι πρόκειται για νοητικήκυρίως διαδικασία απ’ ότι δείχνουν τα παρακάτω (Ηall 1987)
Σε ερωτήσεις όπως “μπορούν τα ζώα να διαβάσουν”απαντούν “όχι, γιατί δεν έχουν χέρια”, “γιατί δεν μιλάνε»,«γιατί δεν μπορούν να κρατήσουν βιβλίο» (λόγωγενικότερης ακόμη ανικανότητας να κατανοήσουννοητικές καταστάσεις/διεργασίες).Σε ερωτήσεις όπως “μπορούν τα ζώα να διαβάσουν”απαντούν “όχι, γιατί δεν έχουν χέρια”, “γιατί δεν μιλάνε»,«γιατί δεν μπορούν να κρατήσουν βιβλίο» (λόγωγενικότερης ακόμη ανικανότητας να κατανοήσουννοητικές καταστάσεις/διεργασίες).
Ταυτίζουν ανάγνωση με εκφώνηση λέξεων και προτάσεωνμόνο. Όταν μια μητέρα προτρέπει την κόρη της ναδιαβάσει μόνη της και η μικρή ρωτά “πώς;” η μητέρααπαντά “με τα μάτια σου”, η μικρή ανταπαντά “μα, δενμπορώ να κρατήσω το βιβλίο με τα μάτια μου”.Ταυτίζουν ανάγνωση με εκφώνηση λέξεων και προτάσεωνμόνο. Όταν μια μητέρα προτρέπει την κόρη της ναδιαβάσει μόνη της και η μικρή ρωτά “πώς;” η μητέρααπαντά “με τα μάτια σου”, η μικρή ανταπαντά “μα, δενμπορώ να κρατήσω το βιβλίο με τα μάτια μου”.
21
Ιδέες σχετικά με το τι μπορεί ή δεν μπορεί να διαβαστεί‘Ερευνα που δείχνει στα παιδιά κάρτες όπως οι εξήςκαι ρωτάει αν λένε κάτι.Ιδέες σχετικά με το τι μπορεί ή δεν μπορεί να διαβαστεί‘Ερευνα που δείχνει στα παιδιά κάρτες όπως οι εξήςκαι ρωτάει αν λένε κάτι.
22
23
Προσποιούνται ανάγνωση από πολύ νωρίς εάν φυσικάακούνε άλλους να διαβάζουν, π.χ.Προσποιούνται ανάγνωση από πολύ νωρίς εάν φυσικάακούνε άλλους να διαβάζουν, π.χ.
Με τόνο φωνής που προσιδιάζει στον τόνο ανάγνωσης τωνενηλίκων, ακόμη κι αν αρχικά δεν λένε λέξεις αλλά ένασυνεχές «ααααα».Με τόνο φωνής που προσιδιάζει στον τόνο ανάγνωσης τωνενηλίκων, ακόμη κι αν αρχικά δεν λένε λέξεις αλλά ένασυνεχές «ααααα».
Αργότερα, χρησιμοποιούν λεξιλόγιο και σύνταξη πουδιαισθάνονται ως χαρακτηριστικά της γραφής (φυσικά εάνείναι εξοικειωμένα με σχετικά ακούσματα) π.χ.Αφηρημένα ουσιαστικά όπως λευκότητα.Αργότερα, χρησιμοποιούν λεξιλόγιο και σύνταξη πουδιαισθάνονται ως χαρακτηριστικά της γραφής (φυσικά εάνείναι εξοικειωμένα με σχετικά ακούσματα) π.χ.Αφηρημένα ουσιαστικά όπως λευκότητα.
Γνωρίζουν κάποιες συμβάσεις ανάγνωσης:Γνωρίζουν κάποιες συμβάσεις ανάγνωσης:
Διαβάζουμε κείμενο όχι εικόναΔιαβάζουμε κείμενο όχι εικόνα
Διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά, πάνω προς κάτωΔιαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά, πάνω προς κάτω
Ένα βιβλίο έχει αρχή και τέλοςΈνα βιβλίο έχει αρχή και τέλος
24
Μαντεύουν νόημα γραπτού λόγου από τα συμφραζόμενα.Μερικές φορές αναγνωρίζουν ακόμη και συγκεκριμέναγράμματα ή λέξεις. Μάντεμα καταρχήν περιορισμένο, όχιπάντα επιτυχές, πιο συχνό όταν σε συγκεκριμένο λογότυποκαι πλαίσιο.Μαντεύουν νόημα γραπτού λόγου από τα συμφραζόμενα.Μερικές φορές αναγνωρίζουν ακόμη και συγκεκριμέναγράμματα ή λέξεις. Μάντεμα καταρχήν περιορισμένο, όχιπάντα επιτυχές, πιο συχνό όταν σε συγκεκριμένο λογότυποκαι πλαίσιο.
Π.χ.Π.χ.
Lacta, Βarbie, ΜEGA, Goody’s, Νουνού, Coca-Cola.Lacta, Βarbie, ΜEGA, Goody’s, Νουνού, Coca-Cola.
Έρευνα Γκανά 1998: Δωδώνη, ‘Ιον, Προπό όταν στοφυσικό τους περιβάλλον και με συνηθισμένο λογότυπο.Έρευνα Γκανά 1998: Δωδώνη, ‘Ιον, Προπό όταν στοφυσικό τους περιβάλλον και με συνηθισμένο λογότυπο.
Ακόμη και σε μη περιβαλλοντικό λόγο. π.χ. τη λέξηΠοκαχόντας μέσα σε ένα παραμύθι.Ακόμη και σε μη περιβαλλοντικό λόγο. π.χ. τη λέξηΠοκαχόντας μέσα σε ένα παραμύθι.
Ανάγνωση ακόμη και σχεδίων:
Σκλαβενίτης.
Τα παιδιά μαντεύουν ως «σούπερ μάρκετ»
26
Αποκτούν και πιο συγκεκριμένες γνώσεις:Αποκτούν και πιο συγκεκριμένες γνώσεις:
π.χ.π.χ.
Κενά συνεπάγονται διαχωρισμό λέξεων: όταν 2 γραπτέςπαραστάσεις χωρισμένες με κενό, διαβάζουν 2 λέξεις π.χΚενά συνεπάγονται διαχωρισμό λέξεων: όταν 2 γραπτέςπαραστάσεις χωρισμένες με κενό, διαβάζουν 2 λέξεις π.χ
σοκολάτα γάλακτος = σοκολάτα σοκοφρέτα, σοκολάτα γάλακτος = σοκολάτα σοκοφρέτα,
ΙΟΝ = Λάκτα ή σοκολάτα. ΙΟΝ = Λάκτα ή σοκολάτα.
Συγκεκριμένα γράμματα:Συγκεκριμένα γράμματα:
Πολλά παιδιά αναγνωρίζουν λίγα έστω γράμματα. Tαγράφουν ή τα ονομάζουν π.χ. «το γράμμα τηςΠοκαχόντας», της Barbie, της Μουλάν.Πολλά παιδιά αναγνωρίζουν λίγα έστω γράμματα. Tαγράφουν ή τα ονομάζουν π.χ. «το γράμμα τηςΠοκαχόντας», της Barbie, της Μουλάν.
Προσέχουν ομοιότητα του αρχικού γράμματος στις λέξεις«Γάτα» και «Γάλα». Βλέπουν και τη διαφορά του απόάλλα και προσθέτουν, π.χ. «Εάν κολλήσεις μια γραμμήστο γράμμα για το γάλα γίνεται το γράμμα της Παυλίνας».Προσέχουν ομοιότητα του αρχικού γράμματος στις λέξεις«Γάτα» και «Γάλα». Βλέπουν και τη διαφορά του απόάλλα και προσθέτουν, π.χ. «Εάν κολλήσεις μια γραμμήστο γράμμα για το γάλα γίνεται το γράμμα της Παυλίνας».
Βλέπουν “Φρέσκο” και διαβάζουν “Φως”, γιατί έχουναναγνωρίσει το πρώτο γράμμα και τον ήχο του και είναιεπίσης εξοικειωμένα με μια λέξη από «φ» (π.χ. Φάνης)»Βλέπουν “Φρέσκο” και διαβάζουν “Φως”, γιατί έχουναναγνωρίσει το πρώτο γράμμα και τον ήχο του και είναιεπίσης εξοικειωμένα με μια λέξη από «φ» (π.χ. Φάνης)»
27
Γνώσεις για συμβάσεις και χρήσεις της γραφής:Γνώσεις για συμβάσεις και χρήσεις της γραφής:
1.Τι μπορούμε να γράψουμε από αυτά που λέμε;1.Τι μπορούμε να γράψουμε από αυτά που λέμε;
Αρχικά όχι τα πάντα: μόνο χειροπιαστά αντικείμενα καιπρόσωπα, δηλ. ουσιαστικά, όχι ακόμη άρθρα, συνδέσμους.Ακόμη και ρήματα όχι εξαρχής, γιατί αναπαριστούν ενέργειεςπου είναι πιο αφηρημένα φαινόμενα από πράγματα πουαναπαριστούν τα ουσιαστικά. Εάν δείξεις προτάσεις καιζητήσεις να μαντέψουν πού λέει τί απαντάνε ως εξής, π.χ.:Αρχικά όχι τα πάντα: μόνο χειροπιαστά αντικείμενα καιπρόσωπα, δηλ. ουσιαστικά, όχι ακόμη άρθρα, συνδέσμους.Ακόμη και ρήματα όχι εξαρχής, γιατί αναπαριστούν ενέργειεςπου είναι πιο αφηρημένα φαινόμενα από πράγματα πουαναπαριστούν τα ουσιαστικά. Εάν δείξεις προτάσεις καιζητήσεις να μαντέψουν πού λέει τί απαντάνε ως εξής, π.χ.:
Η μαμά τρώει γλυκό δείχνουν μόνο δύο λέξεις πουυποτίθεται ότι λένε μαμά και γλυκό. Θεωρούν ότι το η δενλέει τίποτε γιατί είναι μόνο ένα γράμμα και αν πιεστούνπολύ να εξηγήσουν τι μπορεί να σημαίνει η τρίτη μεγάληλέξη, λένε ότι να 'ναι όπως "παιδάκι"Η μαμά τρώει γλυκό δείχνουν μόνο δύο λέξεις πουυποτίθεται ότι λένε μαμά και γλυκό. Θεωρούν ότι το η δενλέει τίποτε γιατί είναι μόνο ένα γράμμα και αν πιεστούνπολύ να εξηγήσουν τι μπορεί να σημαίνει η τρίτη μεγάληλέξη, λένε ότι να 'ναι όπως "παιδάκι"
Ο Γιάννης πουλάει τρία γατάκια. Δείχνουν μία λέξη πουυποτίθεται ότι αντιστοιχεί στο «Γιάννης» και μία λέξη γιακαθένα από τα τρία γατάκια.Ο Γιάννης πουλάει τρία γατάκια. Δείχνουν μία λέξη πουυποτίθεται ότι αντιστοιχεί στο «Γιάννης» και μία λέξη γιακαθένα από τα τρία γατάκια.
28
Στο πνεύμα αυτό πιστεύουν ότι γράφεται μόνο ό,τιείναι πραγματικό, αλλά όχι ότι δεν ισχύει συνήθως.Εάν ρωτηθούν αν γράφονται οι ακόλουθες προτάσεις,απαντούν διαφορετικά ανάλογα με το αν αυτό που λένεισχύει ή όχι, δηλ. είναι πραγματικό ή όχι.Στο πνεύμα αυτό πιστεύουν ότι γράφεται μόνο ό,τιείναι πραγματικό, αλλά όχι ότι δεν ισχύει συνήθως.Εάν ρωτηθούν αν γράφονται οι ακόλουθες προτάσεις,απαντούν διαφορετικά ανάλογα με το αν αυτό που λένεισχύει ή όχι, δηλ. είναι πραγματικό ή όχι.
Η μαμά δεν έφτιαξε γλυκό: όχι εάν έχει φτιάξειΗ μαμά δεν έφτιαξε γλυκό: όχι εάν έχει φτιάξει
Τα παιδιά πάνε σχολείο: ναι (90% 4-6 χρόνια),γιατί αυτό σύνηθες.Τα παιδιά πάνε σχολείο: ναι (90% 4-6 χρόνια),γιατί αυτό σύνηθες.
Η χελώνα πετάει: όχι γιατί δεν συμβαίνει αυτό(70%)Η χελώνα πετάει: όχι γιατί δεν συμβαίνει αυτό(70%)
Ένα πουλί πετάει: ναι Ένα πουλί πετάει: ναι
Δεν υπάρχουν πουλιά: σε πρώτη αντίδραση όχι,αλλά ένα 4χρονο σκέφτεται και λέει "θα το στρίψωανάποδα« για να δηλωθεί η άρνηση.Δεν υπάρχουν πουλιά: σε πρώτη αντίδραση όχι,αλλά ένα 4χρονο σκέφτεται και λέει "θα το στρίψωανάποδα« για να δηλωθεί η άρνηση.
29
Ποια είναι ακριβώς η σχέσηΠοια είναι ακριβώς η σχέση
ανάμεσα στα λόγια και στα γραπτά σημεία;ανάμεσα στα λόγια και στα γραπτά σημεία;
Μπορούμε να καταλάβουμε τι υποθέτουν/γνωρίζουν ταπαιδιά παρατηρώντας τις αυθόρμητες δραστηριότητέςτους στη γραφή ή ζητώντας τους να γράψουν. Μπορούμε να καταλάβουμε τι υποθέτουν/γνωρίζουν ταπαιδιά παρατηρώντας τις αυθόρμητες δραστηριότητέςτους στη γραφή ή ζητώντας τους να γράψουν.
Αν και τα περισσότερα παιδιά αντιδρούν αρνητικάαρχικά στο τελευταίο, λέγοντας ότι δεν μπορούν. Ηφάση αυτή μπορεί ωστόσο να ξεπεραστεί αν νιώσουν ότιδεν ελέγχονται ή δεν θα υποστούν κριτική.Αν και τα περισσότερα παιδιά αντιδρούν αρνητικάαρχικά στο τελευταίο, λέγοντας ότι δεν μπορούν. Ηφάση αυτή μπορεί ωστόσο να ξεπεραστεί αν νιώσουν ότιδεν ελέγχονται ή δεν θα υποστούν κριτική.
Όταν αφεθούν, δεν γράφουν τελείως τυχαία ακόμη και σεμικρές ηλικίες. Δείχνουν αντιθέτως ότι έχουν καταλάβεικάτι για τη γραφή, όσο ελάχιστο κι αν είναι αυτό αρχικά.Όταν αφεθούν, δεν γράφουν τελείως τυχαία ακόμη και σεμικρές ηλικίες. Δείχνουν αντιθέτως ότι έχουν καταλάβεικάτι για τη γραφή, όσο ελάχιστο κι αν είναι αυτό αρχικά.
30
Διαχωρισμός σχεδίου -γραφής συνήθως νωρίςΔιαχωρισμός σχεδίου -γραφής συνήθως νωρίς
Π.χ. το προνήπιο ΒαγγέληςΠ.χ. το προνήπιο Βαγγέλης
ξεχωρίζει στη σελίδα το σχέδιο (δύο μάτια)ξεχωρίζει στη σελίδα το σχέδιο (δύο μάτια)
από το όνομά τουαπό το όνομά του
(αρχικά ΓΒΕ σελ. 27(αρχικά ΓΒΕ σελ. 27
αργότερα διάφορες παρόμοιες εκδοχές σελ. 28)αργότερα διάφορες παρόμοιες εκδοχές σελ. 28)
31
32
33
34
Καταλαβαίνουν πολύ νωρίςΚαταλαβαίνουν πολύ νωρίς
τη διαφορά γραμμάτων και αριθμών.τη διαφορά γραμμάτων και αριθμών.
π.χ. π.χ.
προνήπια που γράφουν πρόσκληση καιξεχωρίζουν σύμβολα για τηλέφωνο από άλλαπρονήπια που γράφουν πρόσκληση καιξεχωρίζουν σύμβολα για τηλέφωνο από άλλα
35
36
37
πρώτες απόπειρες γραφήςπρώτες απόπειρες γραφής
μοιάζουν περισσότερο ή λιγότερο με συμβατικάγράμματα και ως προς τα συγκεκριμένα σχήματαμοιάζουν περισσότερο ή λιγότερο με συμβατικάγράμματα και ως προς τα συγκεκριμένα σχήματα
αλλά και ως προς τη γραμμική αναπαράσταση μέσαστη σελίδα, καταρχήν η γραφή τους όχι γραμμικήαλλά και ως προς τη γραμμική αναπαράσταση μέσαστη σελίδα, καταρχήν η γραφή τους όχι γραμμική
π.χ. σελ. 38 διάσπαρτα σκαριφήματα-μουτζούρες μέσα σεσελίδαπ.χ. σελ. 38 διάσπαρτα σκαριφήματα-μουτζούρες μέσα σεσελίδα
μετά γραμμικό όπως μουτζούρες, γραμμές, κύκλοι σε μιαγραμμή σελ. 39-40 μετά γραμμικό όπως μουτζούρες, γραμμές, κύκλοι σε μιαγραμμή σελ. 39-40
38
39
40
41
Εικονογραφική γραφή:Εικονογραφική γραφή:
γράφουμε το νόημα όχι τον ήχογράφουμε το νόημα όχι τον ήχο
Πιστεύουν αρχικά ότι γράφουμε/συμβολίζουμε τα ίδιατα πράγματα -το νόημά τους αλλά όχι τον ήχο τους.Πιστεύουν αρχικά ότι γράφουμε/συμβολίζουμε τα ίδιατα πράγματα -το νόημά τους αλλά όχι τον ήχο τους.
Σε λεκτικά παιχνίδια όπου ζητείται να εντοπιστείομοιότητα λέξεων, προσέχουν αρχικά τη νοηματικήομοιότητα και όχι την ηχητική (π.χ. με τι μοιάζει ηλέξη «πεπόνι»; με το «καρπούζι» ή με το «μπαλόνι»;)Σε λεκτικά παιχνίδια όπου ζητείται να εντοπιστείομοιότητα λέξεων, προσέχουν αρχικά τη νοηματικήομοιότητα και όχι την ηχητική (π.χ. με τι μοιάζει ηλέξη «πεπόνι»; με το «καρπούζι» ή με το «μπαλόνι»;)
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εικονογραφικήςγραφής η ανάγκη να απεικονίσουν το μέγεθος τωνπραγμάτων. Τα μεγάλα (για τα παιδιά) πράγματαχρειάζονται πολλά γράμματαΧαρακτηριστικότερο παράδειγμα εικονογραφικήςγραφής η ανάγκη να απεικονίσουν το μέγεθος τωνπραγμάτων. Τα μεγάλα (για τα παιδιά) πράγματαχρειάζονται πολλά γράμματα
π.χ. το όνομα του μπαμπά 1000 γράμματα, τηςμαμάς 7, του παιδιού 4.π.χ. το όνομα του μπαμπά 1000 γράμματα, τηςμαμάς 7, του παιδιού 4.
42
43
44
45
46
Σε πιο προχωρημένο στάδιο, γράφουν λέξειςσυγγενικές στο νόημα με εν μέρει ίδια γράμματα(όχι όμως ακόμη λέξεις που συγγενεύουνηχητικά). Εμμονή επομένως στο νόημα/στηνουσία του πράγματος αναφοράς και όχι στον ήχομε τον οποίο συμβολίζουμε το πράγμα. π.χ.Σε πιο προχωρημένο στάδιο, γράφουν λέξειςσυγγενικές στο νόημα με εν μέρει ίδια γράμματα(όχι όμως ακόμη λέξεις που συγγενεύουνηχητικά). Εμμονή επομένως στο νόημα/στηνουσία του πράγματος αναφοράς και όχι στον ήχομε τον οποίο συμβολίζουμε το πράγμα. π.χ.
σκύλος ΟΧΙΟΧ σκύλος ΟΧΙΟΧ
κουταβάκι ΟΧΙκουταβάκι ΟΧΙ
κόκορας AOI3OIκόκορας AOI3OI
κότα AOI3κότα AOI3
47
Πρώτη υπόθεση για γραφήματα και τί αναπαριστούνΠρώτη υπόθεση για γραφήματα και τί αναπαριστούν
Αρχικά κάθε γράφημα αναπαριστά μια λέξηΑρχικά κάθε γράφημα αναπαριστά μια λέξη
π.χ. ΟL "παιδί» και «παγωτό» π.χ. ΟL "παιδί» και «παγωτό»
Αργότερα καταλαβαίνουν ότι ένα πράγμα γράφεται μεπερισσότερα από ένα γράμματα.Αργότερα καταλαβαίνουν ότι ένα πράγμα γράφεται μεπερισσότερα από ένα γράμματα.
π.χ. ΟΧΟL -αγελάδα OOOL -γάταπ.χ. ΟΧΟL -αγελάδα OOOL -γάτα
Υποθέτουν μάλιστα ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 γράμματα.Υποθέτουν μάλιστα ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 γράμματα.
Η αρχή της ελάχιστης ποσότητας. Λέξεις όπως άρθρα καιπροθέσεις (π.χ. το, με, η) υποθέτουν ότι δεν λένε τίποτα ήδεν διαβάζονται γιατί έχουν δύο ή ένα γράμμα.Η αρχή της ελάχιστης ποσότητας. Λέξεις όπως άρθρα καιπροθέσεις (π.χ. το, με, η) υποθέτουν ότι δεν λένε τίποτα ήδεν διαβάζονται γιατί έχουν δύο ή ένα γράμμα.
48
Δεν αναγνωρίζουν αρχικά ότι διαφορετικάπράγματα χρειάζονται διαφορετικά σύμβολακαι σε διαφορετική διάταξηΔεν αναγνωρίζουν αρχικά ότι διαφορετικάπράγματα χρειάζονται διαφορετικά σύμβολακαι σε διαφορετική διάταξη
π.χ.π.χ.
στην επόμενη σελίδα μια λίστα πραγμάτων για ψώνιαμε ίδια όμως ακριβώς γραφή για κάθε ξεχωριστόαντικείμενο.στην επόμενη σελίδα μια λίστα πραγμάτων για ψώνιαμε ίδια όμως ακριβώς γραφή για κάθε ξεχωριστόαντικείμενο.
49
50
Μόνο αργότερα καταλήγουνΜόνο αργότερα καταλήγουν
ότι διαφορετικές λέξεις ότι διαφορετικές λέξεις
γράφονται με διαφορετικά γράμματαγράφονται με διαφορετικά γράμματα
ή έστω με διαφορετική σειρά γραμμάτωνή έστω με διαφορετική σειρά γραμμάτων
Αρχή της εσωτερικής ποικιλίας Αρχή της εσωτερικής ποικιλίας
ή διαφοροποίησηςή διαφοροποίησης
51
52
53
54
55
Πώς ανατρέπονται οι αρχικές υποθέσεις των παιδιών;Πώς ανατρέπονται οι αρχικές υποθέσεις των παιδιών;
Η εμπειρία και με λέξειςΗ εμπειρία και με λέξεις
όπου τα γράμματα επαναλαμβάνονταιόπου τα γράμματα επαναλαμβάνονται
π.χ. ΠΑΤΑΤΑ, ΑΝΝΑ, XΡΙΣΤΙΝΑ.π.χ. ΠΑΤΑΤΑ, ΑΝΝΑ, XΡΙΣΤΙΝΑ.
τα οδηγεί να αναγνωρίσουν μακροπρόθεσματα οδηγεί να αναγνωρίσουν μακροπρόθεσμα
ότι οι αρχικές τους υποθέσεις τους δεν ευσταθούν πλήρως.ότι οι αρχικές τους υποθέσεις τους δεν ευσταθούν πλήρως.
Οι υποθέσεις τους αντιπροσωπεύουν το τι συμβαίνειΟι υποθέσεις τους αντιπροσωπεύουν το τι συμβαίνει
συνήθως με τις λέξεις, αλλά όχι πάντα. συνήθως με τις λέξεις, αλλά όχι πάντα.
Τις αναθεωρούν συνεπώςΤις αναθεωρούν συνεπώς
μέσα από γνωσιακή σύγκρουση με το παλαιόμέσα από γνωσιακή σύγκρουση με το παλαιό
(κατά τους πιαζετικούς ψυχολόγους),(κατά τους πιαζετικούς ψυχολόγους),
δηλ.δηλ.
προβληματίζονται για το γιατί τα δείγματα γραφήςπροβληματίζονται για το γιατί τα δείγματα γραφής
δεν επιβεβαιώνουν πάντα τις ιδέες τους για τη γραφήδεν επιβεβαιώνουν πάντα τις ιδέες τους για τη γραφή
56
Μετάβαση από εικονογραφική σε φωνητικές γραφέςΜετάβαση από εικονογραφική σε φωνητικές γραφές
Σημαντική και δύσκολη μετατόπισηΣημαντική και δύσκολη μετατόπιση
Απαιτεί μεταγλωσσική συνείδησηΑπαιτεί μεταγλωσσική συνείδηση
δηλ. συναίσθηση/επίγνωση διαφόρων όψεων της γλώσσαςδηλ. συναίσθηση/επίγνωση διαφόρων όψεων της γλώσσας
(π.χ. τι είναι λέξη)(π.χ. τι είναι λέξη)
πάνω απ’ όλα της φωνολογίας (π.χ. τι είναι φώνημα)πάνω απ’ όλα της φωνολογίας (π.χ. τι είναι φώνημα)
Ειδικότερα:Ειδικότερα:
Μετάβαση σε συλλαβική γραφήΜετάβαση σε συλλαβική γραφή
Απαιτεί συνειδητοποίηση του ήχου (και όχι μόνο νοήματος)Απαιτεί συνειδητοποίηση του ήχου (και όχι μόνο νοήματος)
Επιπλέον, συνειδητοποίηση της συλλαβήςΕπιπλέον, συνειδητοποίηση της συλλαβής
Μετάβαση σε αλφαβητική γραφή πιο απαιτητικήΜετάβαση σε αλφαβητική γραφή πιο απαιτητική
Απαιτεί επιπλέον συνειδητοποίηση φωνήματοςΑπαιτεί επιπλέον συνειδητοποίηση φωνήματος
57
Φωνολογική επίγνωσηΦωνολογική επίγνωση
Τα παιδιά εστιάζουν αρχικά στο νόημαΤα παιδιά εστιάζουν αρχικά στο νόημα
και όχι στον ήχο των λέξεων.και όχι στον ήχο των λέξεων.
Δύσκολο εν γένει να κατατμηθούν ηχητικάΔύσκολο εν γένει να κατατμηθούν ηχητικά
τα όρια των λέξεων, τα όρια των λέξεων,
πολύ περισσότερο των συλλαβών πολύ περισσότερο των συλλαβών
και ακόμη περισσότερο των φωνημάτων.και ακόμη περισσότερο των φωνημάτων.
Φωνολογική επίγνωση:Φωνολογική επίγνωση:
Συνειδητοποίηση (έστω πρωτόγονη)Συνειδητοποίηση (έστω πρωτόγονη)
της φωνολογίας της γλώσσαςτης φωνολογίας της γλώσσας
Μέρος μόνο της μεταγλωσσικής επίγνωσης, δηλ. κι άλλωνεπιπέδων της γλώσσας όπως η σύνταξη.Μέρος μόνο της μεταγλωσσικής επίγνωσης, δηλ. κι άλλωνεπιπέδων της γλώσσας όπως η σύνταξη.
Φωνημική επίγνωση: επίγνωση ειδικότερα των φωνημάτων,το πιο δύσκολο όλων (αν και συχνά εξισώνεται με τον όροφωνολογική επίγνωση). Η φωνολογική με αυστηρή έννοιαδεν περιλαμβάνει μόνο φωνήματα αλλά και μελωδία κλπ.Φωνημική επίγνωση: επίγνωση ειδικότερα των φωνημάτων,το πιο δύσκολο όλων (αν και συχνά εξισώνεται με τον όροφωνολογική επίγνωση). Η φωνολογική με αυστηρή έννοιαδεν περιλαμβάνει μόνο φωνήματα αλλά και μελωδία κλπ.
Αρχίζει συνήθως μετά τα 3 έτη και δεν έχει κατακτηθεί πάνταστο τέλος της προσχολικής ηλικίας. Εξαρτάται από τιςεμπειρίες των παιδιών, κυρίως αυτές που οδηγούν σεσυνειδητοποίηση ήχου.Αρχίζει συνήθως μετά τα 3 έτη και δεν έχει κατακτηθεί πάνταστο τέλος της προσχολικής ηλικίας. Εξαρτάται από τιςεμπειρίες των παιδιών, κυρίως αυτές που οδηγούν σεσυνειδητοποίηση ήχου.
58
59
Ευρήματα για ανάπτυξη φωνολογικής επίγνωσης:Ευρήματα για ανάπτυξη φωνολογικής επίγνωσης:
Πότε συνειδητοποιείται τί;Πότε συνειδητοποιείται τί;
1.Πρώτα οι λέξεις και μάλιστα όχι όλες, δηλαδή όχι οιάτονες και ειδικά αυτές χωρίς νόημα όπως τα άρθρα.1.Πρώτα οι λέξεις και μάλιστα όχι όλες, δηλαδή όχι οιάτονες και ειδικά αυτές χωρίς νόημα όπως τα άρθρα.
2.Μετά οι συλλαβές.2.Μετά οι συλλαβές.
3.Τελευταία τα φωνήματα και όχι μάλιστα πάντα από ταπαιδιά ηλικίας του νηπιαγωγείου.3.Τελευταία τα φωνήματα και όχι μάλιστα πάντα από ταπαιδιά ηλικίας του νηπιαγωγείου.
Πιο εύκολο το αρχικό φώνημα απ’ ότι το τελικό.Πιο εύκολο το αρχικό φώνημα απ’ ότι το τελικό.
Πιο εύκολη η κατάληξη απ’ ότι το τελικό φώνημα μόνο.Πιο εύκολη η κατάληξη απ’ ότι το τελικό φώνημα μόνο.
Πιο εύκολα ορισμένα είδη φωνημάτων από άλλα. Π.χ.ελληνόφωνα παιδιά (Παπούλια-Τζελέπη 1997, Μανωλίτσης 2000):πρώτα τα φωνήεντα, κατόπιν μ, σ, ζ. Δύσκολο το κ ίσως καιγιατί αρθρώνεται πολύ πιο διαφορετικά κι από άλλαφωνήματα (ουρανικό ή υπερωϊκό π.χ. κύμα και κώμα, άλληεκδοχή στο διαλεκτικό τσύμα όπως στην Κρήτη)Πιο εύκολα ορισμένα είδη φωνημάτων από άλλα. Π.χ.ελληνόφωνα παιδιά (Παπούλια-Τζελέπη 1997, Μανωλίτσης 2000):πρώτα τα φωνήεντα, κατόπιν μ, σ, ζ. Δύσκολο το κ ίσως καιγιατί αρθρώνεται πολύ πιο διαφορετικά κι από άλλαφωνήματα (ουρανικό ή υπερωϊκό π.χ. κύμα και κώμα, άλληεκδοχή στο διαλεκτικό τσύμα όπως στην Κρήτη)
60
Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε σε φωνολογική επίγνωσηΜπορούμε να εκπαιδεύσουμε σε φωνολογική επίγνωση
κατά την προσχολική ηλικίακατά την προσχολική ηλικία
άτυπα ή περισσότερο προγραμματισμέναάτυπα ή περισσότερο προγραμματισμένα
΄Ατυπα΄Ατυπα
Μέσα από τραγούδια, ρίμες κλπ. ακόμη και πολύ νωρίς.Μέσα από τραγούδια, ρίμες κλπ. ακόμη και πολύ νωρίς.
Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος.
Γιατί;Γιατί;
Ομοιοκαταληξία δείχνει έμμεσα ηχητική ομοιότητα-διαφοράλέξεων. Π.χ. Μπαλόνι-Πεπόνι-Μακαρόνι.Ομοιοκαταληξία δείχνει έμμεσα ηχητική ομοιότητα-διαφοράλέξεων. Π.χ. Μπαλόνι-Πεπόνι-Μακαρόνι.
Διευκολύνει συνειδητοποίηση ήχου γενικότερα και ειδικότερατην ιδέα ότι οι λέξεις είναι ηχητικά σύνολα που μπορούν ναχωριστούν σε επιμέρους τμήματα, κάποια από τα οποίαμοιάζουν με τμήματα άλλων λέξεων.Διευκολύνει συνειδητοποίηση ήχου γενικότερα και ειδικότερατην ιδέα ότι οι λέξεις είναι ηχητικά σύνολα που μπορούν ναχωριστούν σε επιμέρους τμήματα, κάποια από τα οποίαμοιάζουν με τμήματα άλλων λέξεων.
Πιο τυπικά στην εκπαίδευσηΠιο τυπικά στην εκπαίδευση
με πρόσθετους τρόπους,με πρόσθετους τρόπους,
Με τη μορφή παιχνιδιούΜε τη μορφή παιχνιδιού
π.χ. ηχητικές αλλαγές λέξεων (π.χ. Ζαχάρα αντί για Σαχάρα,Αβγατηγανιστάν αντί για Αφγανιστάν στην παιδικήλογοτεχνία Τριβιζά) και παιχνίδια ομοιοκαταληξίας. Καιεδώ ανάγνωση ποιημάτων κλπ. Π.χ. «‘Ασπρη αρκούδα σεάσπρο χιόνι το αρκουδάκι της μαλώνει. «π.χ. ηχητικές αλλαγές λέξεων (π.χ. Ζαχάρα αντί για Σαχάρα,Αβγατηγανιστάν αντί για Αφγανιστάν στην παιδικήλογοτεχνία Τριβιζά) και παιχνίδια ομοιοκαταληξίας. Καιεδώ ανάγνωση ποιημάτων κλπ. Π.χ. «‘Ασπρη αρκούδα σεάσπρο χιόνι το αρκουδάκι της μαλώνει. «
Με ασκήσεις στην κατάτμηση του ήχουΜε ασκήσεις στην κατάτμηση του ήχου
π.χ. συνηθίζονταν κάποτε στη Σοβιετική ‘Ενωση πριν απόδιδασκαλία αλφάβητου, όπως «Τι άλλο αρχίζει με την ίδιαφωνούλα όπως το όνομα της Φωτεινής;π.χ. συνηθίζονταν κάποτε στη Σοβιετική ‘Ενωση πριν απόδιδασκαλία αλφάβητου, όπως «Τι άλλο αρχίζει με την ίδιαφωνούλα όπως το όνομα της Φωτεινής;
61
62
Η φωνολογική επίγνωση ο καλύτερος δείκτηςπρόγνωσης της σχολικής επιτυχίας αργότερα,ειδικότερα της μάθησης του γραπτού λόγου.Η φωνολογική επίγνωση ο καλύτερος δείκτηςπρόγνωσης της σχολικής επιτυχίας αργότερα,ειδικότερα της μάθησης του γραπτού λόγου.
Πολλές σχετικές έρευνες δείχνουν άμεση σχέση καιανάμεσα σε επιδόσεις στην ανάγνωση καισυνειδητοποίηση φωνημάτων.Πολλές σχετικές έρευνες δείχνουν άμεση σχέση καιανάμεσα σε επιδόσεις στην ανάγνωση καισυνειδητοποίηση φωνημάτων.
Μπορεί να αξιολογηθεί με διάφορους τρόπους, π.χ.τεστ για σπάσιμο λέξης σε συλλαβές, εντοπισμός τηςθέσης ενός φωνήματος μέσα στη λέξη, αναγνώρισηπρώτης συλλαβής ή φωνήματος, δυνατότητα νασκεφτούν ομοιοκατάληκτες λέξεις κλπ.Μπορεί να αξιολογηθεί με διάφορους τρόπους, π.χ.τεστ για σπάσιμο λέξης σε συλλαβές, εντοπισμός τηςθέσης ενός φωνήματος μέσα στη λέξη, αναγνώρισηπρώτης συλλαβής ή φωνήματος, δυνατότητα νασκεφτούν ομοιοκατάληκτες λέξεις κλπ.
63
Φωνητική γραφή. Αρχικά φάση συλλαβικής γραφήςΦωνητική γραφή. Αρχικά φάση συλλαβικής γραφής
Πρώτη αυθόρμητη συνειδητοποίηση ότι συμβολίζεται ο ήχος.Πρώτη αυθόρμητη συνειδητοποίηση ότι συμβολίζεται ο ήχος.
Υπόθεση ότι κάθε γράφημα = μία συλλαβή. Γιατί η συλλαβή πιοεφικτή στην άρθρωση από το φώνημα.Υπόθεση ότι κάθε γράφημα = μία συλλαβή. Γιατί η συλλαβή πιοεφικτή στην άρθρωση από το φώνημα.
Αναδύεται όταν η προγενέστερη φάση απεικόνισης νοήματοςαρχίζει να καταρρέει. Όταν τα παιδιά εντοπίσουν αντιφάσειςόλων των ειδών: π.χ.Αναδύεται όταν η προγενέστερη φάση απεικόνισης νοήματοςαρχίζει να καταρρέει. Όταν τα παιδιά εντοπίσουν αντιφάσειςόλων των ειδών: π.χ.
λιγότερα γράμματα για μεγάλα πράγματα και περισσότερα γιαμικρά, π.χ. Κότα - κοτοπουλάκι.λιγότερα γράμματα για μεγάλα πράγματα και περισσότερα γιαμικρά, π.χ. Κότα - κοτοπουλάκι.
μέσω εξοικείωσης με ορισμένες επαναλαμβανόμενες λέξεις στοπεριβάλλον όπως λογότυποι ή το όνομά τους.μέσω εξοικείωσης με ορισμένες επαναλαμβανόμενες λέξεις στοπεριβάλλον όπως λογότυποι ή το όνομά τους.
Αρχικά όμως η συλλαβική υπόθεση όχι συστηματικά, γιατίπαραβιάζεται η αρχή των ελάχιστων 3 γραμμάτων για μια λέξη.‘Ετσι, δισύλλαβες λέξεις γράφονται αρχικά με τρία γράμματαΑρχικά όμως η συλλαβική υπόθεση όχι συστηματικά, γιατίπαραβιάζεται η αρχή των ελάχιστων 3 γραμμάτων για μια λέξη.‘Ετσι, δισύλλαβες λέξεις γράφονται αρχικά με τρία γράμματα
π.χ. μήλο ΜΟU, πεύκο ΟΜRπ.χ. μήλο ΜΟU, πεύκο ΟΜR
64
Παράδειγμα τέλειας συλλαβικής γραφής αργότεραΠαράδειγμα τέλειας συλλαβικής γραφής αργότερα
65
66
Επινοημένη συλλαβική γραφήΕπινοημένη συλλαβική γραφή
Όταν τα παιδιά αρχίσουν να γράφουν έστω καιλίγο συμβατικά, παραλείπουν συνήθως ταφωνήεντα και όχι τα σύμφωνα:Όταν τα παιδιά αρχίσουν να γράφουν έστω καιλίγο συμβατικά, παραλείπουν συνήθως ταφωνήεντα και όχι τα σύμφωνα:
π.χ. ΜΜ για «μαμά». Εάν δουν κάπου το«μαμά» ρωτάνε: αυτά το άχρηστα γράμματα (δηλ.τα α) τι τα θέλουμε;π.χ. ΜΜ για «μαμά». Εάν δουν κάπου το«μαμά» ρωτάνε: αυτά το άχρηστα γράμματα (δηλ.τα α) τι τα θέλουμε;
Γενικότερα ειδικά σε πιο προχωρημένες φάσειςεφευρίσκουν σύστημα γραφής, χρησιμοποιώνταςλίγες φορές και φωνήεντα π.χ. ΜΜΣ (Mίμης) ,ΠΣΟΜ (ψωμί).Γενικότερα ειδικά σε πιο προχωρημένες φάσειςεφευρίσκουν σύστημα γραφής, χρησιμοποιώνταςλίγες φορές και φωνήεντα π.χ. ΜΜΣ (Mίμης) ,ΠΣΟΜ (ψωμί).
67
Μετάβαση από συλλαβική σε αλφαβητική γραφήΜετάβαση από συλλαβική σε αλφαβητική γραφή
Αναδύεται όταν τα παιδιά αντιμετωπίσουνΑναδύεται όταν τα παιδιά αντιμετωπίσουν
λέξεις που δεν υπακούουνλέξεις που δεν υπακούουν
στη λογική ένα γράμμα-μία συλλαβήστη λογική ένα γράμμα-μία συλλαβή
π.χ. π.χ.
η μονοσύλλαβη λέξη SOL στα ισπανικά («ήλιος») βλέπουνκάποιες στιγμές ότι γράφεται με τρία γράμματα αντί για ένα.η μονοσύλλαβη λέξη SOL στα ισπανικά («ήλιος») βλέπουνκάποιες στιγμές ότι γράφεται με τρία γράμματα αντί για ένα.
μαθαίνουν ή βλέπουν τη γραφή του ονόματός τους, π.χ. Χριστίναδεν γράφεται μόνο με τρία γράμματα π.χ. ΧΙΝμαθαίνουν ή βλέπουν τη γραφή του ονόματός τους, π.χ. Χριστίναδεν γράφεται μόνο με τρία γράμματα π.χ. ΧΙΝ
68
Κείμενα από παιδιά ελληνικού νηπιαγωγείουΚείμενα από παιδιά ελληνικού νηπιαγωγείου
Άλλοτε με δική τους συλλαβική γραφή κι άλλοτε πιοαλφαβητική ειδικά όταν αντιγράφουν λέξεις ή και ανάμικταΆλλοτε με δική τους συλλαβική γραφή κι άλλοτε πιοαλφαβητική ειδικά όταν αντιγράφουν λέξεις ή και ανάμικτα
Κατάτμηση λέξεων μερικές φορές ανύπαρκτη ή με βάση τοαν χωράει κάτι σε σελίδα-γραμμή και όχι συμβάσεις. Πιοδύσκολη όταν άτονες λέξεις όπως άρθρα και κτητικάΚατάτμηση λέξεων μερικές φορές ανύπαρκτη ή με βάση τοαν χωράει κάτι σε σελίδα-γραμμή και όχι συμβάσεις. Πιοδύσκολη όταν άτονες λέξεις όπως άρθρα και κτητικά
(π.χ. τασίματα =τα σήματα, ζοίμας =ζωή μας).(π.χ. τασίματα =τα σήματα, ζοίμας =ζωή μας).
Δυσκολεύονται με δίφθογγους όπως ιά (κλαδιά, καράβια),παραλείποντας το ι ή και προσθέτοντας ορισμένες φορές έναγ ή χ επειδή ακούγεται παρόμοιος ήχος.Δυσκολεύονται με δίφθογγους όπως ιά (κλαδιά, καράβια),παραλείποντας το ι ή και προσθέτοντας ορισμένες φορές έναγ ή χ επειδή ακούγεται παρόμοιος ήχος.
Χρησιμοποιούν κυρίως κεφαλαία γράμματα με σπάνιεςαπόπειρες για σημεία στίξης.Χρησιμοποιούν κυρίως κεφαλαία γράμματα με σπάνιεςαπόπειρες για σημεία στίξης.
Παραδείγματα σε επόμενες σελίδες:Παραδείγματα σε επόμενες σελίδες:
Αφίσα για γιορτή 25ης ΜαρτίουΑφίσα για γιορτή 25ης Μαρτίου
Πρόσκληση σε γιορτή σχολικήΠρόσκληση σε γιορτή σχολική
Αφίσα που αφορά τον Κώδικα ΟδικήςΚυκλοφορίαςΑφίσα που αφορά τον Κώδικα ΟδικήςΚυκλοφορίας
70
71
72
73
74
75
76
77
Αφίσα πρόσκλησης γονιών σε γιορτή νηπιαγωγείουαναφορά στο τι θα σερβίρεταιΑφίσα πρόσκλησης γονιών σε γιορτή νηπιαγωγείουαναφορά στο τι θα σερβίρεται
78
79
Δείγματα από παιδιά τις πρώτες μέρες α΄ δημοτικούΔείγματα από παιδιά τις πρώτες μέρες α΄ δημοτικού
με ελάχιστες ακόμη γνώσεις γραφήςμε ελάχιστες ακόμη γνώσεις γραφής
αλλά κάποια συναίσθηση ήχου και αλφάβητουαλλά κάποια συναίσθηση ήχου και αλφάβητου
σε τάξη όπου τα παιδιά ενθαρρύνονται να γράψουναυθόρμητα μικρές εκθέσεις μιας πρότασης έστωσε τάξη όπου τα παιδιά ενθαρρύνονται να γράψουναυθόρμητα μικρές εκθέσεις μιας πρότασης έστω
χωρίς έγνοια για ορθογραφία και συμβάσεις…χωρίς έγνοια για ορθογραφία και συμβάσεις…
Μεγαλύτερη χρήση μικρογράμματης γραφής σε σχέση μεηλικία νηπιαγωγείου όπου συνηθίζονται τα κεφαλαία.Μεγαλύτερη χρήση μικρογράμματης γραφής σε σχέση μεηλικία νηπιαγωγείου όπου συνηθίζονται τα κεφαλαία.
Ελάχιστα έστω περισσότερα σημεία στίξης.Ελάχιστα έστω περισσότερα σημεία στίξης.
Πιο άψογη γραφή και πιο μικρογράμματη όταν τα παιδιάαντιγράφουν ή απλώς αναπαράγουν λέξεις οικείες (π.χ. τοόνομά τους ή την ημερομηνία).Πιο άψογη γραφή και πιο μικρογράμματη όταν τα παιδιάαντιγράφουν ή απλώς αναπαράγουν λέξεις οικείες (π.χ. τοόνομά τους ή την ημερομηνία).
80
81
82
83
84
Δομή/λειτουργία ποικίλων χρήσεων του λόγου:Δομή/λειτουργία ποικίλων χρήσεων του λόγου:
Τα παιδιά μπορούν να εμπλακούν σε συζητήσεις για το σε τιχρησιμεύουν οι κάρτες, οι τηλεοπτικοί οδηγοί, οι εφημερίδες κλπ.Σε τι χρησιμεύουν ποικίλα είδη γραπτού λόγου στην καθημερινήζωή και όχι μόνο στο πλαίσιο του σχολείου.Τα παιδιά μπορούν να εμπλακούν σε συζητήσεις για το σε τιχρησιμεύουν οι κάρτες, οι τηλεοπτικοί οδηγοί, οι εφημερίδες κλπ.Σε τι χρησιμεύουν ποικίλα είδη γραπτού λόγου στην καθημερινήζωή και όχι μόνο στο πλαίσιο του σχολείου.
‘Ερευνα Besse: συζήτηση για κάρτες, για οδηγό τηλεόρασης.‘Ερευνα Besse: συζήτηση για κάρτες, για οδηγό τηλεόρασης.
Κ: ξέρουν ότι γράφουν ονόματα, είμαι καλά...Κ: ξέρουν ότι γράφουν ονόματα, είμαι καλά...
Εξοικείωση με οργάνωση διαφόρων ειδών γραπτού λόγου:Εξοικείωση με οργάνωση διαφόρων ειδών γραπτού λόγου:
Έρευνα που έδειξε 10 δείγματα γραπτού λόγου: τηλεοπτικόςοδηγός, εφημερίδα, κατάλογο τηλεφωνικό, περιοδικό,διαφήμιση, κάρτα βιβλιοθήκης, πιστωτική κάρτα, γράμμα.Μόνο κάρτα βιβλιοθήκης δεν αναγνωρίστηκε.Έρευνα που έδειξε 10 δείγματα γραπτού λόγου: τηλεοπτικόςοδηγός, εφημερίδα, κατάλογο τηλεφωνικό, περιοδικό,διαφήμιση, κάρτα βιβλιοθήκης, πιστωτική κάρτα, γράμμα.Μόνο κάρτα βιβλιοθήκης δεν αναγνωρίστηκε.
‘Ερευνα Heath: 10 είδη γραπτού λόγου: εφημερίδα,τηλεφωνικός κατάλογος, κατάλογος για ψώνια, κουπόνι,πρόγραμμα τηλεόρασης, γράμμα, χάρτης, ημερολόγιο,βιβλίο, σακούλα με πατατάκια. Όλα αναγνωρίστηκαν.‘Ερευνα Heath: 10 είδη γραπτού λόγου: εφημερίδα,τηλεφωνικός κατάλογος, κατάλογος για ψώνια, κουπόνι,πρόγραμμα τηλεόρασης, γράμμα, χάρτης, ημερολόγιο,βιβλίο, σακούλα με πατατάκια. Όλα αναγνωρίστηκαν.
85
Δείγματα γραφής διαφορετικών κειμένωνΔείγματα γραφής διαφορετικών κειμένων
Τα παιδιά αναγνωρίζουν συμβάσεις τουςΤα παιδιά αναγνωρίζουν συμβάσεις τους
σε απόπειρες γραφής τους, π.χ.σε απόπειρες γραφής τους, π.χ.
Κάποια είναι πολυτροπικά (δηλ. και με εικόνες όπωςοι εφημερίδες)Κάποια είναι πολυτροπικά (δηλ. και με εικόνες όπωςοι εφημερίδες)
Συνήθειες γραφής, π.χ. στήλες στην εφημερίδα, τίτλοςμε μεγαλύτερα γράμματαΣυνήθειες γραφής, π.χ. στήλες στην εφημερίδα, τίτλοςμε μεγαλύτερα γράμματα
Είδος πληροφοριών σε κάθε κείμενο (π.χ. τηλέφωνοσε διαφήμιση και πολιτικές ειδήσεις σε εφημερίδα)Είδος πληροφοριών σε κάθε κείμενο (π.χ. τηλέφωνοσε διαφήμιση και πολιτικές ειδήσεις σε εφημερίδα)
86
Παραγγελία σερβιτόρου σε ταβέρναΠαραγγελία σερβιτόρου σε ταβέρνα
87
Πρωτοσέλιδο εφημερίδαςΠρωτοσέλιδο εφημερίδας
88
ΣυνταγήΣυνταγή
89
Διαφημιστικό φυλλάδιοΔιαφημιστικό φυλλάδιο
90
ΓΡΑΦΗ ΣΕ ΠΙΟ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΓΡΑΦΗ ΣΕ ΠΙΟ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΦΑΣΕΙΣ
(αρχές δημοτικού)(αρχές δημοτικού)
κυρίως όταν τα παιδιά γράφουν αυθόρμητακυρίως όταν τα παιδιά γράφουν αυθόρμητα
και δεν αντιγράφουν απλώς σχολικά κείμενακαι δεν αντιγράφουν απλώς σχολικά κείμενα
Υπολείματα συλλαβικής γραφής:Υπολείματα συλλαβικής γραφής:
π.χ. ΠΡΟΣΚΛΣ (= Πρόσκληση) π.χ. ΠΡΟΣΚΛΣ (= Πρόσκληση)
Πρόβλημα στην κατάτμηση λέξεων έχει μενπεριοριστεί αλλά όχι με άτονες λέξεις -άρθρα καικτητικές αντωνυμίες στα ελληνικά.Πρόβλημα στην κατάτμηση λέξεων έχει μενπεριοριστεί αλλά όχι με άτονες λέξεις -άρθρα καικτητικές αντωνυμίες στα ελληνικά.
η ρόζα μετιν ικογένιατις ( Η Ρόζα με την οικογένειάτης)η ρόζα μετιν ικογένιατις ( Η Ρόζα με την οικογένειάτης)
ι ζοιτουσ (= η ζωή τους)ι ζοιτουσ (= η ζωή τους)
Σόλον (=σε όλον)Σόλον (=σε όλον)
ΕΠΔΙΜΚΝΙΚΤΑΧΑΤίρια (= επειδή μου κάνετε ταχατίρια)ΕΠΔΙΜΚΝΙΚΤΑΧΑΤίρια (= επειδή μου κάνετε ταχατίρια)
91
Προβλήματα στη γραφή φωνημάτων (δικαιολογημέναγιατί ελληνικό αλφάβητο όχι τέλειο και ορθογραφία αδιαφανής).Τα παιδιά εφαρμόζουν συχνά φωνητική μεταγραφήΠροβλήματα στη γραφή φωνημάτων (δικαιολογημέναγιατί ελληνικό αλφάβητο όχι τέλειο και ορθογραφία αδιαφανής).Τα παιδιά εφαρμόζουν συχνά φωνητική μεταγραφή
π.χ. ζμαλτο, εγγδόσις =εκδόσεις, εγκδοσισ, κάπχει=κάποιοι, νιπχαγογιοπ.χ. ζμαλτο, εγγδόσις =εκδόσεις, εγκδοσισ, κάπχει=κάποιοι, νιπχαγογιο
Προβλήματα με άλλες συμβάσεις: π.χ. σημεία στίξης,κεφαλαία.Προβλήματα με άλλες συμβάσεις: π.χ. σημεία στίξης,κεφαλαία.
ακόμη και ο χωρισμός σε προτάσεις με τελείες δύσκολος. ακόμη και ο χωρισμός σε προτάσεις με τελείες δύσκολος.
μεταξύ άλλων εντύπωση ότι τέλος γραμμής χρειάζεται τελεία(ακόμη κι όταν απαιτείται παύλα για διαχωρισμό λέξης).μεταξύ άλλων εντύπωση ότι τέλος γραμμής χρειάζεται τελεία(ακόμη κι όταν απαιτείται παύλα για διαχωρισμό λέξης).
κόμματα καταρχήν ανύπαρκτακόμματα καταρχήν ανύπαρκτα
όχι εισαγωγικά.όχι εισαγωγικά.
όχι κεφαλαίαόχι κεφαλαία
όχι σωστή χρήση παύλας για χωρισμό λέξεωνόχι σωστή χρήση παύλας για χωρισμό λέξεων
92
Σε ένα χοριό ήτανΣε ένα χοριό ήταν
μια ικογένια. Ητανμια ικογένια. Ηταν
αγαπιμένι και είχαναγαπιμένι και είχαν
ένα μεγάλο έλατο. ένα μεγάλο έλατο.
Η ικογένια ξετρελάθΗ ικογένια ξετρελάθ
ικε. Από το πανέμορικε. Από το πανέμορ
φο έλατο. Την νίχταφο έλατο. Την νίχτα
όταν κιμόντουσαν. όταν κιμόντουσαν.
'Ιρθε ο άγιος βασιλις'Ιρθε ο άγιος βασιλις
και τους έφερε δώρα. και τους έφερε δώρα.
Το προί ίδαν τα πα. Το προί ίδαν τα πα.
Νέμορφα δώρα τουςΝέμορφα δώρα τους
Αχ ίπε το κορίτσιΑχ ίπε το κορίτσι
οοο ίπε το αγόριοοο ίπε το αγόρι
93
Κάρτα σε α’ τάξη όπου η δασκάλα έχει γράψειΚάρτα σε α’ τάξη όπου η δασκάλα έχει γράψει
«σ’ αγαπώ, γιατί»«σ’ αγαπώ, γιατί»
για να συμπληρώσουν διάφορα τα παιδιάγια να συμπληρώσουν διάφορα τα παιδιά
γεωργία.κε.εΥα.γεωργία.κε.εΥα.
σ' αγαπώ, γιατίσ' αγαπώ, γιατί
σασδιαβαζο.κε.σασδιαβαζο.κε.
Μεχετε.σαν.ΜΑΜΑΜεχετε.σαν.ΜΑΜΑ
94
Γνώση διαφόρων κειμενικών ειδών:Γνώση διαφόρων κειμενικών ειδών:
Το παράδειγμα μιας πρόσκλησηςΤο παράδειγμα μιας πρόσκλησης
(γνωρίζουν ότι χρειάζεται π.χ. όνομα, διεύθυνση)(γνωρίζουν ότι χρειάζεται π.χ. όνομα, διεύθυνση)
ΠΡΟΣΚΛΣ ΠΡΟΣΚΛΣ
'Ονομα Αννα'Ονομα Αννα
ΔιένθνσΔιένθνσ
Γαζίας 14Γαζίας 14
ΙλίσίαΙλίσία
ημέραημέρα
--------------------------------
ώραώρα
------------------
και σε πε-και σε πε-
ριμένοριμένο
95
Το παράδειγμα μιας διαφήμισηςΤο παράδειγμα μιας διαφήμισης
DISNEY'SDISNEY'S
Παραμύθια χρωμα-Παραμύθια χρωμα-
τίζω και κερδίζωτίζω και κερδίζω
Σκούτερ, ποδίλατα κιΣκούτερ, ποδίλατα κι
άλλα πολλά δωρα!άλλα πολλά δωρα!
----------------------
σελίδες 16 παραμυθιασελίδες 16 παραμυθια
1010
και καλλά χριστούγεννα και καλλά χριστούγεννα
96
Το παράδειγμα του παραμυθιού:Το παράδειγμα του παραμυθιού:
μιαφορά καινανκερόμιαφορά καινανκερό
ζούσε ένα πεδακιζούσε ένα πεδακι
που το λέγαν ρόζαπου το λέγαν ρόζα
97
Ορθογραφία: δύο ειδώνΟρθογραφία: δύο ειδών
Ιστορική ή ετυμολογική: η λογική της ορθογραφίαςόχι εμφανής στους σημερινούς ομιλητέςΙστορική ή ετυμολογική: η λογική της ορθογραφίαςόχι εμφανής στους σημερινούς ομιλητές
Π.χ. πεδί, μαντίλι, χοριό, μολίβι, είξερε,ικονογράφισι, πρόσθεσει, πείραν=πήραν,νιπιαγογίο, λιπόν, κρίο, βγίκεΠ.χ. πεδί, μαντίλι, χοριό, μολίβι, είξερε,ικονογράφισι, πρόσθεσει, πείραν=πήραν,νιπιαγογίο, λιπόν, κρίο, βγίκε
Γραμματικά κινητοποιημένη: πιο εύκολο να διδαχτείμε βάση γραμματικούς κανόνες.Γραμματικά κινητοποιημένη: πιο εύκολο να διδαχτείμε βάση γραμματικούς κανόνες.
ρήματα-ουσιαστικά: βάζω-βάζο, χάνει-χάνι, λύπη-λείπειρήματα-ουσιαστικά: βάζω-βάζο, χάνει-χάνι, λύπη-λείπει